Het was die augustusdag lekker warm. Al dertig graden in de ochtend, maar we pasten ons makkelijk aan. Dus ook wij hielden na de lunch een siësta op het heetst van de dag. De rest van de dagen was gevuld met lopen op, kijken naar en bestuderen & genieten van een van de mooiste ruïnes die we zagen: Timgad, het Romeinse Thamugadi (oost-Algerije, hemelsbreed ca. 160km ten zuiden van de kust).

Toen Lucius Munatius Gallus als legatus - bevelhebber - van het Derde Legioen Augusta gestationeerd was in Lambaesis (ca. 25 km ten westen van Timgad), stichtte hij in 100 nC Colonia Marciana Traiana Thamugadi in opdracht van keizer Trajanus. Dankzij het vruchtbare gebied en de goede ligging aan een van de hoofdwegen, groeide de stad erg snel: veteranen, boeren, handelaren ... 15.000 inwoners, allemaal wisten ze het in het begin van de derde eeuw: Thamugadi heeft 't ! .... meer dan twaalf grote openbare badgebouwen, een tiental fonteinen leverden fris bronwater, openbare latrines waren nooit ver weg en boodschappen kon je doen in zeker vijf (overdekte) winkelcomplexen. Zes stadspoorten weerspiegelden de status van de stad, een theater en een prachtige openbare bibliotheek zorgden voor aangename tijdspassering na het werk en in tien grote tempels hadden verschillende goden hun vaste plek.

Schaakbordpatroon van Timgad

De oorspronkelijke stad had – zoals gebruikelijk bij Romeinse steden – een plattegrond die leek op een schaakbord: een vierkant van ongeveer 355m met in het centrum twee elkaar kruisende, ruim 5m brede hoofdwegen: de cardo maximus (noord-zuid) en de decumanus maximus (oost-west), beide diagonaal geplaveid met grote rechthoekige stenen van blauwige kalksteen. Evenwijdig aan deze twee belangrijkste straten liepen de smallere zijstraten geplaveid met stenen van gelige zandsteen. In het hart van de stad lag het forum en verspreid over de stad werden badgebouwen, een theater en markten gebouwd. Ingeklemd door de hoofd- en zijstraten lagen ruim honderd insulae met woonhuizen. Het inwonertal groeide blijkbaar zo snel dat aan het einde van de tweede eeuw buiten de oorspronkelijke 'schaakbord'-stad rijkversierde tempels en grootse badgebouwen werden gebouwd.

Ook nu nog is de loop van de stadsriolering midden onder de hoofdstraten te zien. De riolering werd gebruikt voor het afvoeren van overtollig regenwater en het afvalwater van de badgebouwen. Ook de openbare latrine bij het forum loosde erop, maar woonhuizen hadden vrijwel nooit een aansluiting op het riool. Men gebruikte de po of ging naar de openbare meermans-latrines, zoals die bij het forum waar plaats was voor 24 mensen tegelijk. Moest er betaald worden voor het gebruik? Zou de stenen kakzetel met dolfijnen als armleuningen door iedereen gebruikt mogen worden? Of was deze alleen bestemd voor de elite?

Corfidius Crementius

We speuren verder en zien iets opmerkelijks. Een huiseigenaar heeft een stukje openbare straat geannexeerd voor een uitbouw! Dankzij een teruggevonden inscriptie kennen we zijn naam: Corfidius Crementius. Hij schreef dat hij het huis als een ruïne aantrof en dat hij het veel mooier dan de oorspronkelijke woning heeft laten restaureren! Hij was er blijkbaar erg trots op. Aan zijn huis én op de openbare straat bouwde hij zijn vijfmans-privaat met afvoer op het stadsriool.

Eigen privaat

We weten dat enkele grote steden in het Romeinse rijk strikte wetten hadden die het vrijwel onmogelijk maakten om openbaar terrein in te pikken. Er stonden zelfs flinke boetes op. Van Timgad zijn de wetten niet bekend. Toen Corfidius zijn huis restaureerde en uitbreidde (eind derde of vierde eeuw), heeft de 'gemeenteraad' van Timgad blijkbaar niet ingegrepen en kon hij zijn gang gaan. Zijn directe buurman heeft CC's voorbeeld gevolgd en op dezelfde manier zijn latrine op de openbare straat uitgebouwd én aangesloten op het riool. Deze twee huiseigenaren konden met recht zeggen dat ze een eigen privaat hadden! Nou ja, wat de Romeinen dan privé noemden: een meermans-wc.

Langzaam maar zeker werd het op die augustusdag erg heet; tijd voor lunch en siësta. We liepen naar onze auto via een Romeinse fontein waar het heerlijke, koele water rijkelijk vloeide. Leuk, water uit zo'n fris Romeins Manneke Pis avant-la-lettre!

Annet van Wiechen
beeld & tekst © conens & van wiechen
www.OudWeb.nl