Whamm, dat kwam aan! Landschap, verleden, stilte en rust raakten ons diep toen we doodmoe gingen zitten op de stenen banken van het Romeinse theater van Cuicul (Djemila, Algerije). Adembenemend is teveel een cliché om aan te geven wat we daar voelden. Na een dag lang samen en vrijwel alleen door de ruïnes van deze Romeinse stad gesjouwd te hebben, was dit theater het letterlijke klapstuk van die dag. Puur genieten, mijmeren. In de verte komt de vage gestalte van een man met zijn ezel dichterbij ...

Asinaria: de Ezelskomedie

Associaties: ezel, Latijn asinus, Romeins theater, Asinaria (De Ezelskomedie), een 'klassieke' komedie op het Romeinse toneel. In zijn tot op de dag van vandaag gespeelde toneelstukken trekt de tweede-eeuwse (vC) Plautus de menselijke ondeugden in het belachelijke. Zo ook in Asinaria. Een oude vader wil zijn zoon best 20 'minae' (munteenheid) geven zodat zoonlief één jaar lang zijn maîtresse voor zichzelf heeft en haar niet hoeft te delen met andere betalende klanten. Maar vader wil daarvoor wel 'het recht op de eerste nacht'. De verkoop van ezels levert het benodigde geld op. Het geld is eigenlijk van de rijke mama, maar de twee slaven van de vader weten zich het geld op slinkse wijze toe te eigenen en het aan de zoon te geven. De maîtressekoop voor één jaar wordt gesloten. Op het moment echter dat de vader zijn 'recht' wil opeisen, is zijn vrouw achter het slippertje van haar man gekomen en sleept hem terug naar huis. De zoon en maîtresse hebben nu het rijk alleen!

Leugens en bedrog

Leugen en bedrog, seks en geld, meesterlijke slaven en slaafse meesters zijn de ingrediënten van Asinaria. Het genoemde bedrag zegt ons niets over de prijs van ezels in Plautus' tweede eeuw (vC), want we weten niet om hoeveel ezels het ging. Plautus heeft wellicht een leuk grapje in de tekst verwerkt. Als de slaven het geld van de ezelsverkoop in een zak bij zich dragen, willen ze stiekem de zoon en diens maîtresse observeren. Eén van de slaven verzucht dat hij graag een knuppel bij de hand zou hebben. "Waarvoor?" "Om de ezels koest te houden, wanneer het in hun hersens komt uit deze zak te balken". Die "ezels" verwijzen naar het geld dat verkregen werd door de ezelverkoop. Het grapje zit 'm in de eerste twee letters. Romeinen kenden de ezel (asinus) en het koperen geldstuk: as. Dus: €zels! En heeft een balkende ezel niet Priapus afgehouden van diens beoogde stiekeme liefdesavontuur?

De reddende ezel

Immers, eens vierden de goden een vrolijk feest. De oude Silenus was weliswaar niet uitgenodigd, maar hij kwam op zijn ezel en werd ongetwijfeld aangelokt door de wijn. Diep in de nacht zochten alle feestvierders een eigen plek om te spelen of te slapen. De eerbiedwaardige godin Vesta sliep in alle rust, uiteraard alleen. Priapus was de enige die opgewonden zijn blik over de slapenden liet gaan. Hij zag Vesta en benaderde haar heel stilletjes. Maar op dat moment begon Silenus' ezel hevig te balken en iedereen werd wakker. Ook Vesta en ze gooide haar belager van zich af. Zo werd de ezel van Silenus de redder van Vesta's maagdelijkheid.

De ezel en zijn baasje zijn uit ons gezichtsveld gelopen. Gebleven zijn landschap, verleden, stilte en rust. Cuicul: voor ons één van de mooiste Romeinse ruïnes!

Annet van Wiechen

uit mijn boek de EZEL: archeologie, geschiedenis, cultuur, kunst, literatuur

beeld & tekst © conens & van wiechen

www.OudWeb.nl & www.deEZEL.nl