Het legerkamp in Rijen rond 1831.
Rijksmuseum.
Verloren legerkampen uit de Belgische Opstand teruggevonden door middel van LiDAR-technologie
Met behulp van LiDAR-technologie is het archeologen gelukt om twee legerkampen uit de tijd van de Belgische Opstand te vinden. De kampen in Rijen en Oirschot liggen vlak bij de Brabantse grens met België en werden van 1830 tot 1839 gebruikt als trainingskampen voor het Nederlandse leger. Opvallend is dat de twee kampen gelijkenissen vertonen met legerkampen uit de napoleontische periode (1799-1815).
Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Na de val van Napoleon werd door Europese regeringsleiders het Congres van Wenen (1814-1815) georganiseerd. Regeringsleiders bogen zich hier over de vraag hoe ze het beste vrede in Europa konden verzekeren. Een belangrijk onderdeel hiervan was het herverdelen van de grenzen in Europa. Langs de grenzen van Frankrijk moesten sterke staten gecreëerd worden die als buffer konden dienen voor eventuele Franse agressie. In het congres werd daarom besloten om Nederland en België samen te voegen tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, met koning Willem I als staatshoofd. Al snel werd het duidelijk dat er veel onvrede was onder de Belgische provincies in het koninkrijk over het autoritaire bewind van Koning Willem I.
Belgische Opstand
Eind juli 1830 werd de Franse koning Karel X afgezet en dit leidde tot onrust in verschillende Europese landen. Zo ook in de zuidelijke provincies van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Op 25 augustus 1830 werd de opera La Muette de Portici opgevoerd in Brussel. In de opera-uitvoering werd opgeroepen te strijden voor de vrijheid van het vaderland en dit sloeg aan onder de bezoekers. De rellen die hieruit volgden worden gezien als het begin van de Belgische Opstand.
Een paar maanden later werd op 4 oktober 1830 door de Belgische provincies de onafhankelijkheid uitgeroepen. Willem I erkende de Belgische onafhankelijkheid pas in 1839 en probeerde door middel van militaire acties – zoals de Tiendaags Veldtocht in 1831 – de controle over de voormalige zuidelijke provincies terug te krijgen. Dit bleek echter moeilijker dan gedacht. In deze periode werden meerdere legerkampen opgezet in het zuiden van Noord-Brabant, aan de huidige grens met België.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
LiDAR-technologie
Archeologen hebben door middel van LiDAR-technologie vast kunnen stellen waar twee van deze legerkampen zich vroeger bevonden. Op basis van historische plattegronden kon worden vastgesteld dat er legerkampen in Rijen en Oirschot waren, maar lange tijd was onduidelijk waar deze zich precies bevonden. Men dacht dat de archeologische resten van de kampen door de bebossing van het heidelandschap verloren waren gegaan.
Door de bebossing zijn de gebieden moeilijk begaanbaar, waardoor klassiek archeologisch onderzoek niet mogelijk was. Hierdoor is er gekozen om gebruik te maken van LiDAR-technologie. LiDAR meet nauwkeurig het grondoppervlak met een laserstraal, waarmee uiteindelijk een 3D-weergave kon worden gemaakt. Door historische plattegronden te combineren met de 3D-weergave, konden archeologen het gehele militaire complex reconstrueren. In het landschap zijn overblijfselen van kookkuilen en lunetten terug te vinden. Opvallend is dat er zelfs lichte verhogingen zichtbaar zijn in de 3D-weergave. Deze verhogingen laten zien waar zich vroeger tentenrijen bevonden.
LiDAR-hoogteweergave van een gedeelte van Kamp Rijen. de hoogteverschillen laten zien waar vroeger de kookkuilen zich bevonden.
Nico Roymans, Bart Beex & Jan Roymans.
Kamp Rijen en Oirschot
De legerkampen in Rijen en Oirschot werden voornamelijk gebruikt als trainingskampen voor het Nederlandse leger. Het kamp in Rijen werd in 1831 gebouwd en diende als de militaire verzamelplaats voor de Tiendaagse Veldtocht. Later werd het kamp uitgebreid tot een permanent trainingskamp en werd het gebruikt tot 1838. Het legerkamp in Oirschot werd daarentegen maar van 1832 tot 1834 gebruikt. Opmerkelijk is dat ondanks het korte gebruik van kamp Oirschot de kampen vrijwel identiek waren: beide kampen waren ongeveer 2 kilometer lang en 110 meter breed.
Door deze langwerpige indeling werden de kampen verdeeld in een oost- en westvleugel. In de tentenrijen is een militaire hiërarchie terug te zien. Zo verbleven de hoge en lage officieren in het noorden van het kamp, terwijl de normale soldaten zich bevonden aan de zuidkant. Op de LiDAR-beelden is niet alleen een afdruk van de tentenrijen teruggevonden, maar ook verschillende voorzieningen: tussen de tentenrijen lagen kookplaatsen voor de soldaten, en aan de noordzijde van het kamp zijn afdrukken van gebouwen zoals tabakswinkels en restaurants teruggevonden. Dankzij historische plattegronden en LiDAR-beelden kon het gehele legerkamp worden gereconstrueerd, inclusief de tentlocatie van de kroonprins Willem II.
LiDAR weergave en plattegrond van het legerkamp in Rijen.
Nico Roymans, Bart Beex & Jan Roymans.
Napoleontische invloed
Interessant is dat de legerkampen in Rijen en Oirschot sterke overeenkomsten vertonen met napoleontische kampen uit het begin van de negentiende eeuw. De langwerpige indeling met een oost- en westvleugel komt bijvoorbeeld overeen met Franse legerkampen in Nederland, zoals Kamp Austerlitz uit 1804. Ook de hiërarchische structuur en voorzieningen voor soldaten zijn hierin terug te zien. Onder koning Willem I werd deze napoleontische kampindeling direct overgenomen.
De legerkampen in Rijen en Oirschot geven ook een inkijk in de pre-industriële oorlogsvoering in Nederland. Zo is de langwerpige indeling van de kampen al terug te zien in mobiele veldkampen uit de achttiende eeuw. Deze opstelling had vooral een strategische functie. De tentenrijen weerspiegelden namelijk de slagorde van de troepen, waardoor een snelle overgang naar een gevecht mogelijk was. De indeling van de kampen in Rijen en Oirschot bouwt dus niet alleen voort op napoleontische voorbeelden, maar ook op oudere militaire tradities.
