Probeer het je eens voor te stellen: ooit keken Maya, de schatbewaarder van Toetanchamon, en zijn vrouw Merit zelf omhoog naar de toen al duizend jaar oude trappiramide van Djoser in het Egyptische Sakkara. Uiteindelijk liet Maya zelf ook zijn graf bouwen op de legendarische begraafplaats, waar al meer dan drieduizend jaar de rijksten van het Oude Egypte begraven werden.

Sakkara’s lange geschiedenis

Sakkara is bij ons vooral bekend is als een plek waar vanaf de Egyptische vroeg-dynastieke periode ruim drieduizend jaar een begraafplaats lag. Die lange geschiedenis is goed terug te zien in de archeologische vondsten die er zijn gedaan. Er zijn grafkelders en- complexen met verschillende grafkamers opgegraven, soms zelfs met bijbehorende gedecoreerde tempeltjes. Bekende monumenten die in Sakkara gevonden zijn, zijn onder andere de piramide van koning Djoser en het graf van Maya, de schatbewaarder van Toetanchamon, die er samen met zijn vrouw Merit werd begraven. Koning Djoser en Maya zullen elkaar echter nooit persoonlijk gekend hebben, koning Djoser leefde immers gedurende het Oude Rijk en Maya gedurende het Nieuwe Rijk. Dit benadrukt het grote tijdsbestek waar we mee te maken hebben in Sakkara. „Als je je realiseert dat Maya en Merit ooit hebben rondgelopen daar, en hebben gekeken naar de piramide van Djoser, dan gaan die beelden leven. Ineens worden het twee echte mensen,” vertelt Lara Weiss, leider van het opgravingsteam, aan het Leidsch Dagblad. “Je vraagt je af: hoe hebben ze aangekeken tegen de piramide, die daar in hun tijd al duizend jaar stond? Was het toen al een toeristische attractie, was het misschien zelfs een plek om te picknicken, zoals veel Egyptenaren dat tegenwoordig doen bij de piramides?”

Culturele verbanden onderling

Hoewel er bij het onderzoek in Sakkara voorheen met name werd gekeken naar elk gevonden graf afzonderlijk, wil Weiss zich in haar onderzoek nu juist meer richten op onderliggende verbanden tussen de graven en het geheel in de tijd plaatsen: “We willen in kaart brengen hoe mensen gebruik maakten van het landschap en wat de religieuze tradities in Sakkara voor hen betekenden. Wie liet zijn graf op een bepaalde plaats bouwen, en waarom?”. Want alleen al het tactisch bepalen van waar je je graf liet bouwen ten opzichte van een ander graf, kan wellicht wat door laten schemeren over achterliggende motieven: “Om in het dodenrijk te komen, moest je gemummificeerd worden en een geschikt graf hebben, maar je moest ook voldoende voedsel naar je rustplaats zien te krijgen dankzij grafgiften. Bij belangrijke doden werd regelmatig eten gebracht, en de kans was groter dat jij daar een graantje van meepikte als je een beetje in de buurt lag, opdat men niet te ver hoefde om te lopen”, aldus Weiss. De 3D-technologie die tegenwoordig bij de opgraving in Sakkara wordt gebruikt, brengt nauwkeurig in kaart wat waar heeft gelegen, en zelfs wanneer.

Naast de ligging van de graven, kijkt Weiss ook naar het variërende interieur, zoals de decoraties binnenin de tempeltjes die bij de graven horen. Vormentaal en beeldtradities kunnen immers soms ook wat verraden over culturele opvattingen uit een bepaalde tijd. De decoraties van de graven laten nu al iets interessants zien: „Opvallend is dat er soms voorstellingen van planten en dieren te zien zijn, die lijken op reliëfs uit het Oude Rijk, de periode van de bouw van de piramide van Djoser (circa 2650 v. Chr.), terwijl die voorstellingen niet gebruikelijk waren in de periode van het Nieuwe Rijk, de tijd van Maya en Merit, rond 1300 v. Chr. Dat betekent dat er bij het ontwerp van de Sakkara-graven dus is gekozen voor oude thema’s. Wellicht heeft men de afbeeldingen uit de oude graven bewonderd en gedacht: dat nijlpaard en die krokodil, die wil ik ook wel in mijn eigen graf terugzien.”

Tentoonstelling Rijksmuseum van Oudheden

Het Rijksmuseum van Oudheden graaft al meer dan veertig jaar op in Sakkara. Over het werk van conservator Lara Weiss en haar team, nieuwe inzichten en moderne technieken gaat de bescheiden tentoonstelling ‘Sakkara: Leven in een dodenstad’, die te zien is tot en met 2 augustus 2020. Bekijk hier alvast de virtuele rondleiding waarin Weiss je mee op sleeptouw neemt door de tentoonstelling heen.