Vaak krijgen we de vraag of we kunnen vertellen wat de lezers van Archeologie Magazine en deze website hebben gevonden, en wat ze met die vondsten moeten doen. Wat zijn eigenlijk de regels rondom (toevals)vondsten en kan je zelf zomaar gaan graven op zoek naar…? En wat moet je doen als je dan iets bijzonders in de grond vindt?

In Archeologie Magazine nummer 5 van 2019 staken we ons licht op bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Om precies te zijn bij Jos Bazelmans, hoofd van de afdeling Archeologie van de RCE. Hier zetten we de belangrijkste vragen en antwoorden nog eens op een rijtje.

Ik ben tijdens het graven van een vijver in de tuin gestuit op iets bijzonders, wat moet ik doen?

Vooraf moet je informeren bij de gemeente wat er precies wel en niet mag bij het aanleggen van een vijver. Soms moet je een vergunning aanvragen voor zulke graafwerkzaamheden, soms niet. Graven in of vlakbij archeologische monumenten is sowieso verboden. Daarom is het handig om altijd advies in te winnen bij de gemeente.

Als je tijdens het graven van je vijver iets vindt waarvan je ook maar het geringste vermoeden hebt dat het een archeologische vondst is, heb je de plicht die te melden. In het Burgerlijk Wetboek is bepaald dat ‘schatvondsten’ bij de gemeente gemeld moeten worden. Volgens de Erfgoedwet moet dat ook bij de minister, via het vondstenmeldingsformulier van de RCE en het PAN. Wapens en botten kunnen het beste via de politie worden gemeld.

Waarom moet ik een vondst melden?

Ten eerste is die meldingsplicht er om de samenleving te laten weten dat er iets moois gevonden is, maar vooral om onderzoek mogelijk te maken. Onderzoek naar het gevonden voorwerp zelf, maar ook naar de context. Aardlagen en andere zaken in de omgeving zijn voor archeologen erg interessant. Stel: tijdens het graven van je vijver vind je een Romeins beeldje. Dat is op zich interessant, maar uit het onderzoek naar de context kan blijken dat er een hele nederzetting of tempel onder je tuin ligt. Dat maakt de vondst van dat ene beeldje opeens een stuk waardevoller.

Ik heb iets gevonden, wanneer moet ik die melding gedaan hebben?

Zo snel mogelijk. Dan kan het onderzoek naar die context zo snel mogelijk beginnen. Dat is ook belangrijk voor jezelf. We blijven even bij het voorbeeld van de vijver in de tuin. Als jij iets vindt, doorgaat met graven en pas als de vijver af is, de vondst meldt, heb je de context van de vondst volledig verstoord. Je graafwerk kan dan worden aangemerkt als een illegale opgraving, en daarop staan pittige sancties.

Ik wil wel eens wat opgraven, mag dat?

Niet zomaar. Opgraven mag alleen met een certificaat dat alleen wordt uitgegeven aan bedrijven en overheden. Er zijn echter uitzonderingen op die regel. Met een metaaldetector mag je op zoek in de bovenste dertig centimeter van de bodem, maar dan moet je aan alle regels voldoen en eventuele vondsten moeten worden gemeld.

Dat mag dan weer niet altijd en overal. Op beschermd archeologisch gebied mag je niet met een metaaldetector aan de slag, en ook op en rond opgravingen mag je als privépersoon ook niet aan de slag met je detector. Onder water mag je evenmin met detectors of magneten op zoek naar archeologische schatten. Magneetvissen is dus verboden. Ook kunnen gemeenten lokaal nog extra regels hebben. Die staan altijd op internet. Het is dus verstandig om ook even daar te kijken voordat je met je metaaldetector op pad gaat.

Ik heb iets gevonden en aangemeld. Van wie is de vondst?

Die vraag is lastig te beantwoorden. Er zijn verschillende soorten vondsten en voor al die soorten gelden andere regels als het aankomt op het eigendom. Een daarvan zijn de verborgen vondsten, waaronder de archeologische schatten die in de grond verborgen liggen dus. Volgens het Burgerlijk Wetboek geldt daarbij dat de vondst in gelijke delen toekomt aan de vinder en de grondeigenaar. Volgens de Erfgoedwet gaan vondsten die bij een archeologische opgraving worden gevonden, naar het archeologisch depot van de desbetreffende locatie.

Kan ik als privépersoon dan helemaal niks, tenzij ik iets toevallig vind?

Zomaar aan de slag als een archeoloog mag inderdaad niet, maar er zijn genoeg kansen om met archeologen en hun werk in aanraking te komen. Bij veel opgravingen wordt de hulp van vrijwilligers ingeschakeld. Kijk bijvoorbeeld eens bij AWN-vrijwilligers in de archeologie, of bij een lokale historische vereniging. 

Wil je meer weten?

Op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kun je het gratis boekje ‘Metaaldetectie in Nederland. Gedragscode en regels voor verantwoord gebruik van de metaaldetector’ aanvragen. Ook op de website van het PAN kun je meer informatie vinden.

In Archeologie Magazine 5 van 2019 vind je het volledige interview met Jos Bazelmans, hoofd Archeologie van de RCE. Hier bestel je dat nummer na.