In de wereld van de archeologie is het Verdrag van Malta, officieel het Europees Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed, een hoeksteen geworden. Dit belangrijke internationale verdrag, dat in 1995 in werking trad, heeft een diepgaande invloed gehad op hoe we archeologisch erfgoed benaderen, beschermen en beheren. 

Waarom een Nieuw Verdrag?

Voor de komst van het Verdrag van Malta bestond er al een Europees verdrag uit 1969 dat de bescherming van archeologisch erfgoed regelde. Echter, de snelle maatschappelijke en technologische ontwikkelingen, zoals grootschalige infrastructuurprojecten en de opkomst van nieuwe detectiemethoden, maakten een herziening noodzakelijk. Het werd steeds duidelijker dat een proactievere en meer geïntegreerde aanpak nodig was om het kwetsbare archeologische erfgoed te beschermen tegen de groeiende druk van de moderne wereld.

De kernpunten van het Verdrag van Malta

Het Verdrag van Malta introduceerde een aantal cruciale principes die de archeologische praktijk sindsdien hebben gevormd:

• Integratie in ruimtelijke ordening: Een van de belangrijkste aspecten van het verdrag is de nadruk op de integratie van archeologische belangen in de ruimtelijke ordening en het omgevingsbeleid. Dit betekent dat archeologisch erfgoed in een vroeg stadium van planvormingsprocessen moet worden meegenomen. Projectontwikkelaars en overheden zijn verplicht om de mogelijke aanwezigheid van archeologische resten te onderzoeken en passende maatregelen te nemen om deze te behouden of op te graven voordat bouwactiviteiten plaatsvinden.
• Preventie boven reparatie: Het verdrag verschuift de focus van reageren op ontdekkingen naar het actief voorkomen van schade aan archeologische vindplaatsen. Dit principe benadrukt het belang van inventarisatie, monitoring en beschermende maatregelen in situ (op de oorspronkelijke locatie).
• Verantwoordelijkheid van de projectontwikkelaar: Een ander belangrijk punt is de vastlegging van de financiële verantwoordelijkheid voor archeologisch onderzoek en opgravingen bij de initiatiefnemer van het project dat de verstoring veroorzaakt. Dit "de verstoorder betaalt"-principe heeft geleid tot professionalisering van de archeologische sector en een betere financiering van noodzakelijk onderzoek.
• Publieke toegang en educatie: Het Verdrag van Malta erkent het belang van publieke toegang tot kennis van archeologisch erfgoed. Lidstaten worden aangemoedigd om maatregelen te nemen om het publiek te informeren over archeologische ontdekkingen en de waarde van het verleden. Dit draagt bij aan een breder maatschappelijk draagvlak voor de bescherming van ons erfgoed.
• Internationale samenwerking: Het verdrag bevordert de internationale samenwerking op het gebied van archeologisch onderzoek en de bestrijding van illegale handel in archeologische objecten.

De Impact op de Archeologie

De implementatie van het Verdrag van Malta heeft geleid tot significante veranderingen in de archeologische praktijk in veel Europese landen, waaronder Nederland:

• Vroegtijdig archeologisch onderzoek: Archeologisch vooronderzoek, zoals bureauonderzoek en verkennende boringen, is een standaard onderdeel geworden van ruimtelijke ontwikkelingsprojecten.
• Toename van opgravingen: Hoewel het verdrag bescherming in situ voorstaat, heeft het ook geleid tot een toename van opgravingen wanneer behoud ter plaatse niet mogelijk is. Dit heeft een schat aan nieuwe kennis over het verleden opgeleverd.
• Professionalisering van de sector: De eis dat projectontwikkelaars de kosten van archeologisch onderzoek dragen, heeft bijgedragen aan de groei en professionalisering van archeologische bedrijven en instellingen.
• Bewustwording en participatie: Er is een grotere nadruk komen te liggen op het betrekken van het publiek bij archeologie, bijvoorbeeld door middel van open dagen op opgravingen en educatieve programma's.

Hoewel het Verdrag van Malta een belangrijke stap voorwaarts was, blijven er uitdagingen bestaan. De balans tussen economische ontwikkeling en erfgoedbescherming is voortdurend in beweging. Nieuwe technologieën en methoden in de archeologie bieden echter ook nieuwe mogelijkheden voor onderzoek en betere beschermingsstrategieën.