De Gemma Constantiniana
Rijksmuseum van Oudheden
Grote camee voor de keizer
De ‘Gemma Constantiniana’ is een van de grootste cameeën uit de klassieke oudheid. Het stuk is gemaakt naar aanleiding van Constantijns overwinning op zijn rivaal Maxentius in 312 na Chr. De camee toont de keizer en zijn vrouw Fausta in een triomfwagen. Achter de keizer staat zijn moeder Helena. Beide vrouwen wijzen naar Constantijns zoontje Crispus, de beoogde troonopvolger. Twee centauren trekken de wagen en vertrappen vijanden. Om de triomf compleet te maken, vliegt Victoria met een zegekrans naar de keizer toe.
In dit teken
In het jaar 312 na Chr. trok keizer Constantijn met zijn legioenen Italië binnen. Na een periode van burgeroorlogen was er nog één tegenstander over, die hem de macht over het westelijke Romeinse Rijk betwistte. Dat was Maxentius, die zich tot keizer had uitgeroepen en de macht over Italië had gegrepen. In hoog tempo veroverde Constantijn de steden in het noorden en hij besloot om Maxentius in het hart van de macht, namelijk Rome, aan te vallen. Volgens één versie van het verhaal kreeg Constantijn op weg naar Rome een visioen, waarin hem een Christus-monogram verscheen. Constantijn liet het monogram op de schilden van zijn soldaten aanbrengen en trok op naar Rome, waar Maxentius hem opwachtte. De slag vond plaats bij de Tiber, ter hoogte van de Milvische Brug, ten noorden van het stadscentrum.
Monumenten voor de keizer
De troepen van Maxentius werden, ondanks hun numerieke overmacht, vernietigend verslagen. Maxentius zelf verdronk in de Tiber. Constantijn trok Rome als overwinnaar binnen, maar niet in een officiële triomftocht. Constantijn bleef niet in Rome, maar beloofde terug te keren om in 315 feestelijk zijn tienjarig keizerschap te vieren, de Decennalia. Bij het Colosseum verrees een triomfboog en in een gerechtsgebouw aan het Forum Romanum werd een monumentaal standbeeld van Constantijn als Jupiter opgesteld. Volgens één van Constantijns biografen liep het feest anders. Constantijn was niet tevreden met het beeld dat hem toonde met de attributen van Jupiter. Hij gaf orders dat de scepter vervangen moest worden door het christelijke kruis en dat een inscriptie moest worden toegevoegd met de boodschap dat dit christelijke symbool het echte teken van de overwinning was geweest.
Omzwervingen
In de 4de eeuw werd de camee waarschijnlijk opgesteld in het keizerlijk paleis op de Palatijnse heuvel in Rome. In de 17de eeuw dook het object op in de collectie van de kunstenaar Peter-Paul Rubens en in 1629 werd geprobeerd de camee in het Verre Oosten te verkopen. Er is toen een sierrand omheen gezet om aan de toenmalige smaak tegemoet te komen. Na een schipbreuk werd de camee met andere kostbare handelswaar geborgen, maar het stuk kwam na een rondreis langs oostelijke vorstenhoven onverkocht terug naar Amsterdam. In 1823 werd de camee door koning Willem I aangekocht voor het Koninklijk Munt- en Penningkabinet. Sinds 2013 wordt de belangrijke collectie ‘gesneden stenen’ uit dat kabinet beheerd door het Rijksmuseum van Oudheden.
