Op de foto hierboven is een Sassanidische gouden knoop (een deel van een fibula) te zien. Fibula’s, ook wel mantelspelden genoemd, werden voor lange tijd gebruikt om stukken kleding of omslagdoeken bij elkaar te houden om het lichaam. Ze waren in de tijd dat deze fibula is gemaakt, tussen de derde en de zevende eeuw n.Chr., zowel een functioneel als rijkversierd sieraad. Deze mantelspeld heeft een diameter van 2,4 centimeter. Dit is ongeveer even groot als een euromunt. Dit topstuk is gemaakt van goud en opvallend gedecoreerd met vier rode (waarschijnlijk) almandijnen granaten. Over de gehele fibula zijn kleine gouden bolletjes aangebracht die de stenen accentueren. Zowel het granaat als het gebruikte goud waren kostbare materialen die van ver moesten komen.

De onmetelijke rijkdom aan het Sassanidische hof prikkelde de fantasie van Arabische poëten en geleerden in de hoogtij dagen van de Islamitische rijken tussen de achtste en veertiende eeuw. Deze fibula dankt haar bijnaam aan de sprookjes van Duizend-en-een-nacht. Dit was een serie verhalen met een sprookjesachtige sfeer die inspiratie ontleende aan het hof van de Sassaniden en andere Perzische rijken.

Het is niet bekend of de stenen op de fibula later zijn toegevoegd of dat deze oorspronkelijk al op het goud zijn gezet. De ovalen stenen passen namelijk niet nauwkeurig binnen de ronde gouden randversieringen. Hoewel deze fibula waarschijnlijk is gevonden in Iran, zijn de onderdelen van het sierstuk afkomstig uit veel verschillende gebieden van Azië en Europa. Er bestond namelijk vanaf de tweede eeuw v.Chr. al een bloeiende handel in Azië langs de zijderoute. Sieraden en fibula’s waren gewild handelswaar. Zo zijn er zelfs in Nederland uit opgravingen van grafvelden honderden fibula’s gevonden met inlegwerk van almandijn (mogelijk afkomstig uit Sri Lanka of India).

Deze fibula uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden is (waarschijnlijk) afkomstig uit het Sassanidische Rijk, dat bestond van 224 tot 651 n.Chr. Het machtige Sassaniden-rijk dankt haar naam aan de dynastieke stamvader Sassan. Die regeerde over een gebied tussen hedendaags Pakistan en de oostelijke kuststreek van de Middellandse Zee. Vanaf 224 n.Chr. greep de Sassaniden-dynastie terug op het erfgoed van de Achaemeniden, beter bekend als het Perzische Rijk van Cyrus de Grote. Het Sassaniden-rijk vormde een belangrijk onderdeel van de zijderoute. Het rijk bestond uit vele volkeren en culturen. Sieraden zoals deze fibula kwamen door het uitgebreide handelsnetwerk van de Sassaniden terecht op veel verschillende plekken, van het oude China tot aan de Lage Landen.

De fibula is in 1982 aan het RMO geschonken en wordt tentoongesteld in de vaste collectie op de afdeling van het Oude Nabije Oosten.

Meer lezen over dit en andere topstukken van het Rijksmuseum van Oudheden? Lees het Topstukkenboek van het museum, te koop in de (online) museumshop. Het Topstukken boek koopt u nu al voor 14,95.