Erfgoed in verval
Een deel van het Nederlandse culturele erfgoed op Java is in verval. Anggi Minarni maakt zich hier zorgen over. ‘De jonge mensen in de steden zijn verdwaald’.
‘Modernisering is nodig, maar het wordt gevaarlijk wanneer het je vervreemdt van je oorsprong’
Een stil huis in een willekeurige straat in Yogyakarta, Indonesië. Hoge kozijnen en een dubbele verdieping verraden een Europese architectuur. De luifel gaat schuil onder een doorgeschoten mangoboom. Verf bladdert van de scheef hangende voordeur. Van het tuinhek zijn alleen twee pilaren over. ‘Weltevree’ staat in het steen gebeiteld, maar dat was lang geleden. De oprijlaan is gebarsten, de luiken gesloten.
In Yogyakarta staan honderden dergelijke panden, historische kruimels van wat ooit de Nederlandse kolonie was. Nu zijn ze verlaten of dienen de plaatselijke middenstand. Wasserettes, reisbureautjes en opvallend veel schoonheidssalons hebben zich in de leegstand gevestigd. Veel panden zijn vervallen of met zoveel hartstocht gerestaureerd dat van de authentieke architectuur weinig meer over is.
Beschermen cultureel erfgoed
“Een zichtbaar deel van onze geschiedenis is langzaam aan het verdwijnen”, zegt Anggi Minarni. Ze is voorzitter van Karta Pustaka, een stichting die zich inzet voor het beschermen van cultureel erfgoed op Java. “De geschiedenis bepaalt een deel van onze identiteit en die moeten we koesteren. Als we het verleden willen overdragen aan toekomstige generaties zullen we deze gebouwen moeten beschermen.”
Die bescherming is kostbaar. Eigenaren van monumentaal erfgoed ontvangen financiering in de vorm van belastingvoordeel, maar dat bedrag is meestal ontoereikend voor het herstellen van een gescheurde fundering, het vervangen van een rottend kozijn of het plaatsen van een nieuw dak. Daarom besluiten veel vastgoedbezitters vroeg of laat het pand te verkopen of te slopen, al is dat laatste bij wet verboden.
“In algemene zin kun je zeggen dat er weinig aandacht is voor het verleden”, zegt Minarni. “Zowel bij de overheid als bij de bevolking bestaat weinig kennis over de Javaanse culturele geschiedenis. Kinderen leren op school over wiskunde en aardrijkskunde, maar vakken als cultuur en filosofie worden alleen op de universiteit aangeboden. De jonge mensen die in de steden wonen zijn verdwaald. Ze weten niet meer waar ze vandaan komen.”
Herbestemming Nederlands-Indische architectuur
Gelukkig zijn niet alle koloniale panden in de vergetelheid weggezakt. De hoogtepunten van de Nederlands-Indische architectuur staan nog overeind en zijn zelfs beroemd. Alleen hun functie is in de loop der tijd veranderd. Gedung Agung bijvoorbeeld. Dit voormalige gouvernementsgebouw is nu in gebruik als presidentieel buitenverblijf. Fort Vredenburg, ooit gebouwd ter bescherming van de residentie, biedt nu ruimte aan het staatsmuseum. En de voormalige kweekschool doet dienst als kazerne. De gebouwen zijn stuk voor stuk in handen van de staat en worden met gemeenschapsgeld onderhouden.
Toch maakt Minarni zich zorgen. Over de koloniale woningen die zo alledaags zijn dat niemand ze lijkt te missen. Het grootste deel van deze panden staat in Kota Baru (nieuwe stad). Deze wijk werd ooit door Nederlanders gesticht en vormt het hart van het koloniale verleden van Yogyakarta. Alle panden in dit gebied hebben een beschermde status, maar desondanks telt de wijk elk jaar minder woningen.
Bescherming historische panden
“Ze worden stukje bij beetje gesloopt”, zegt Minarni. “Voor gezinnen met weinig geld is dit luctratief. Onderhoud is duur en de vrijgekomen bouwmaterialen leveren nog geld op. Cultuurhistorische waarden komen dan op de tweede plek.” Om het tij te keren organiseert de stichting tentoonstellingen en discussieavonden over het belang van historisch erfgoed. Voor de basisscholen is een lesprogramma ontwikkeld.
Ook voorziet Karta Pustaka de Indonesische overheid van advies over het beschermen van historische panden. Minarni geeft toe dat er dus wel het een en ander gebeurt. “Veel jongeren zijn zeer geïnteresseerd wanneer ze eenmaal de verhalen over het verleden horen. Ze vragen zich af waarom niemand hierover eerder heeft gesproken. Natuurlijk is modernisering nodig, maar het wordt gevaarlijk wanneer het je vervreemdt van wie je bent, van waar je woont en van je oorsprong.”
Javaanse filosofie
De bouw van een huis is volgens Minarni nauw verweven met de Javaanse levensfilosofie. Dat is goed te zien aan de indeling van een joglo, een traditionele Javaanse woning. “In een joglo heeft elke ruimte een eigen functie,” legt ze uit. “Het voorste gedeelte van de woning (Pendopo) wordt gebruikt voor het ontvangen van gasten. Het is de ruimte voor gemeenschappelijk activiteiten. Het achterste gedeelte (Dalam) is het hart van de woning. Daar zijn de slaapkamers en is een ruimte ingericht voor het brengen van offers aan de goden. Een joglo is dus niet alleen een huis voor jezelf, het is een symbool van je relatie met alle levende wezens en met God. Bij moderne gebouwen ontbreekt dat. Die hebben geen ziel, alleen een functie.”
Deze productie is gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma van Lokaalmondiaal: Beyond Your World. Beyond Your World wordt financieel mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Buitenlandse Zaken en de Europese Commissie.
