Op het gebied van communicatietechnologie is de afgelopen eeuwen ongekende vooruitgang geboekt. Driehonderd jaar geleden kon het nog maanden duren om een boodschap naar de andere kant van de oceaan te sturen. Dankzij het snelle glasvezel internet, kunnen we nu echter in minder dan een seconde een bericht naar de andere kant van de aardbol verzenden. Millennia voor de introductie van het internet bestonden er echter ook al snelle communicatiemiddelen. In de oudheid hadden de Grieken bijvoorbeeld al een heel originele manier bedacht om boodschappen te versturen: de hydraulische telegraaf.

Aeneas Tacticus

De hydraulische telegraaf werd geïntroduceerd door de Griekse schrijver Aeneas Tacticus, in de vierde eeuw voor Christus. Aeneas was een van de eerste Griekse schrijvers die zich specialiseerde in de kunst van het oorlogvoeren. Hij schreef hier rond 360 v.Chr. meerdere werken over, waarvan er slechts één bewaard is gebleven, een werk over de belegeringskunst.

Als we de Griekse historicus Polybios (203-120 v.Chr.) mogen geloven, interesseerde Aeneas zich echter ook voor (militaire) communicatiemiddelen. Voor een succesvolle militaire campagne, was een goede communicatie immers van cruciaal belang. Zo konden generaals niet alleen de vijand lokaliseren, maar ook hun eigen troepen naar de juiste plek dirigeren. De Griekse communicatie liet in de vierde eeuw voor Christus echter nog veel te wensen over. Voor het overbrengen van berichten, vertrouwden legeraanvoerders vooral op koeriers en postduiven. Omdat deze niet altijd even snel en betrouwbaar waren, gebruikten ze voor dringende berichten ook vuurbakens. Deze konden worden aangestoken als er gevaar driegde, of een bepaald doel bereikt was. Op deze manier konden ze echter alleen doorgeven dat er íéts gebeurd was, maar wát er dan precies aan de hand was bleef vaak onduidelijk.

Telegraaf op waterkracht

Om hier verandering in te brengen, ontwikkelde Aeneas de hydraulische telegraaf. Dit was een seinpaalsysteem, waarbij twee identieke containers op afzonderlijke heuvels werden geplaatst. In deze containers waren op verschillende hoogtes lijnen gegrafeerd (op dezelfde manier als bij hedendaagse maatbekers). Bij deze lijnen stonden verschillende boodschappen geschreven, bijvoorbeeld ‘schepen gesignaleerd’ of ‘vijandelijke soldaten in aantocht’. Deze container werd vervolgens met water gevuld, met daarop een drijvende kurk.

Wanneer iemand met de hydraulische telegraaf een bericht wilde versturen, stak hij een fakkel omhoog, om aan te geven dat hij een bericht wilde versturen. Zodra de ontvangende partij ook een fakkel opstak, liet de berichtgever de zijne zakken. Dit was het teken voor beide partijen om tegelijkertijd een tap in de container open te zetten. Hierdoor liep het water uit de container weg, waardoor de kurk ook naar beneden zakte. Zodra het water de juiste hoogte had bereikt, stak de berichtgever zijn fakkel weer op, om aan te geven dat de tap weer dicht moest. Door vervolgens te kijken bij welke boodschap de kurk dreef, kon de ontvanger lezen welke boodschap er verstuurd was.

Punische Oorlog

Dankzij Aeneas uitvinding, konden er veel meer boodschappen worden verstuurd dan met traditionele vuurbakens. Toch was zijn systeem verre van perfect. Voor de hydraulische telegraaf moesten de zender en ontvanger elkaar immers goed kunnen zien, waardoor hij bij mist of slecht weer onbruikbaar was. Ook was het aantal boodschappen dat doorgegeven kon worden nog steeds beperkt. Niettemin werd deze telegraaf volgens Polybios wel degelijk gebruikt. Tijdens de Eerste Punische Oorlog zou dit systeem zijn gebruikt om berichten tussen Sicilië en Carthago uit te wisselen.

Einde van de hydraulische telegraaf

Erg wijdverspreid is dit systeem echter nooit geweest. Na de dood van Aeneas, raakte het dan ook al snel in onbruik. Pas in de negentiende eeuw zou de hydraulische telegraaf weer opduiken, toen de Britse ingenieur Francis Whishaw (1806-1854) een nieuw systeem ontwikkelde. Zijn systeem was gebaseerd op Aeneas idee, met als verschil dat het waterpeil hierbij door een netwerk van pijpleidingen werd gereguleerd, zodat mensen elkaar vanuit huis berichten konden sturen. Omdat dit systeem enorm duur en weinig praktisch was, werd het echter een commerciële flop. Dit betekende het definitieve einde van de hydraulische telegraaf. Tegenwoordig bestaan er alleen nog enkele replica’s van, voornamelijk in Griekse musea.