Als er één ding is waar de Oude Grieken om bekendstaan, dan zijn het wel om hun zuilen. Deze stenen pilaren zijn in alle iconische tempels terug te vinden, en vormen nog steeds een bron van inspiratie in de hedendaagse architectuur. Er zijn binnen deze bouwkunst drie soorten Griekse zuilen te onderscheiden: de Dorische, Ionische en Korinthische zuilen.

De zuilen van de tempels vormen een belangrijk onderdeel van de Griekse bouwkunst. Rond de zevende eeuw v.Chr. gingen de Grieken tempels bouwen, waarbij de zuilen een belangrijke rol speelden in de constructie ervan. Deze stenen pilaren zijn van beneden naar boven ruwweg onder te verdelen in drie stukken: een basis, een schacht en een kapiteel. De drie verschillende Griekse bouwstijlen zijn het duidelijkst te herkennen aan het kapiteel van de zuilen. Er ontstond ook een rangorde in de mate waarin een zuil gedecoreerd werd. Een bouwwerk waarvan de kapitelen uitvoerig werden versierd, stond hoger in aanzien dan een bouwwerk met sober uitgevoerde kapitelen. Deze rangorde wordt de zuilenorde genoemd.

---

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

---

Dorische zuilen

Van de drie Griekse bouwstijlen wordt de Dorische orde vaak beschouwd als de oudste. Deze stijl werd rond de zevende eeuw v.Chr. ontwikkeld in het gebied van de Doriërs, die in het zuiden van het Griekse vasteland rondom de stad Sparta woonden. De Dorische zuilen zijn sober versierd en relatief breed gebouwd. De zuilen hebben geen voetstuk en staan direct op de vloer. De kapitelen zijn kaal uitgevoerd. De verticale strepen – cannelures genoemd – op de zuil zijn de enige vorm van decoratie van een Dorische zuil.

De Dorische orde is vanwege zijn eenvoud toegepast op vele tempels in het Middellandse Zeegebied. Een bekend voorbeeld is de tempel voor de Griekse godin Athena in Paestum (zie de afbeelding bovenaan de pagina), gebouwd rond 500 v.Chr. als onderdeel van de Griekse nederzetting Poseidonia. Het eveneens aan Athena gewijde Parthenon in Athene is ook opgetrokken in de Dorische stijl.
 

Ionische zuilen

Rond de zesde eeuw v.Chr. werd in Ionië, in het westen van het huidige Turkije, een nieuwe bouwstijl ontwikkeld. Gebouwen in deze Ionische stijl, kregen de zuilen met kenmerkende, krullende kapitelen. Daarnaast heeft de Ionische zuil een voetstuk en een lange, smalle schacht, waardoor het een meer monumentale uitstraling heeft dan de Dorische zuil. Hierdoor stond de Ionische orde hoger in aanzien.

Een bekend gebouw waar de Ionische orde is toegepast is de tempel voor de Griekse overwinningsgodin Nikè op de Akropolis in Athene. De Romeinen hebben na de derde eeuw v.Chr. ook gebruik gemaakt van de Ionische bouwstijl, zoals op de tweede verdieping van het Theater van Marcellus in Rome.
 

 

Korinthische zuilen

De jongste van de drie Griekse bouwstijlen is de Korinthische orde. Deze werd rond de vijfde eeuw v.Chr. ontwikkeld rond de stad Korinthe op het Griekse vasteland. Net als de Ionische zuilen hebben de Korinthische zuilen een mooi voetstuk en een lange, smalle schacht. De Korinthische zuilen staan vooral bekend om hun kapitelen die weelderig versierd zijn met acanthusbladeren.

Hoewel de bouwstijl bij de Grieken is ontstaan, waren het de Romeinen die hem vaker vanaf de derde eeuw v.Chr. het vaakst hebben toegepast. Een voorbeeld hiervan is de tempel voor de Griekse oppergod Zeus in Athene. De bouw van de tempel begon in de zesde eeuw v.Chr., maar lag meerdere eeuwen stil. Na de Romeinse overheersing in de tweede eeuw v.Chr. werd de bouw hervat, als teken van Romeinse welwillendheid naar de Grieken toe. De Dorische zuilen die er al stonden werden vervangen door de meer versierde Korinthische zuilen.
 

De erfenis van de Griekse bouwkunst

Omstreeks de derde eeuw v.Chr. kwamen de Romeinen in Zuid-Italië in aanraking met de Griekse bouwkunst, en dus ook de verschillende soorten zuilen. Zij namen deze bouwstijlen al snel over, waardoor deze bouwkunst zich verspreidde door het gehele Romeinse Rijk. Hierbij hebben de Romeinen twee bouwstijlen aan de al bestaande zuilenorde toegevoegd. Onder de Dorische orde kwam de Toscaanse orde. Toscaanse zuilen waren helemaal kaal en ook niet voorzien van cannelures. Daarnaast ontstond ook de Romeinse orde, dat in de praktijk een meer gedecoreerde versie van de Korinthische orde was. De hiërarchie tussen de zuilenorden werd bij de Romeinen meer zichtbaar. Zo werden de zuilen op de onderste verdieping van een theater soberder uitgevoerd dan de zuilen op hogere verdiepingen. Toeschouwers die meer sociale status hadden, zaten in deze theaters ook op hogere verdiepingen.

De Griekse bouwkunst ging dus een belangrijke rol spelen in de Klassieke Oudheid. Na de val van het Romeinse Rijk rond de vijfde eeuw raakten de zuilen meer in onbruik. Toen de belangstelling voor de Klassieke Oudheid rond de zestiende eeuw weer toe begon te nemen onder invloed van de Renaissance, werd de Griekse bouwkunst in steeds grotere mate een inspiratiebron. In de eeuwen daarop werden steeds meer (vroeg)moderne gebouwen van zuilen met Griekse bouwstijlen. Een mooi voorbeeld hiervan is het Altare della Patria in Rome. Dit enorme gebouw werd in fases tussen 1885 en 1935 gebouwd, als monument voor de Italiaanse koning Victor Emanuel II. Het gebruik van marmer, bronzen beelden en Korinthische zuilen wijzen op de duidelijke invloeden van de Griekse bouwkunst in de moderne architectuur. Tegenwoordig speelt de zuil nog steeds een belangrijke rol in de architectuur, hetzij in een sterk vereenvoudigde vorm.