Uit nieuw onderzoek naar de onderkaak van de Franse koning en heilige Lodewijk IX is gebleken dat hij leed aan scheurbuik en niet aan de pest of dysenterie zoals eerder werd gedacht. Hij weigerde lokaal voedsel te eten en probeerde kilometers van zijn huis nog te teren op zijn Europese voorraden. Hierdoor kreeg hij een extreem vitaminetekort en ontwikkelde hij scheurbuik. Hoe kwamen de onderzoekers erachter dat hij deze ziekte had?

Heiligverklaring

Lodewijk IX was de koning van Frankrijk vanaf 1226 tot aan zijn dood in 1270. Hij vestigde zijn reputatie door de Achtste Kruistocht, die hij zelf startte in 1270. Na aijn dood namen zijn volgelingen het lichaam vanuit Afrika mee terug naar Frankrijk. In 1297 werd hij door paus Bonifatius VIII heilig verklaard. Vanaf toen werd Lodewijk ‘Saint-Louis’ genoemd. Er werden stukjes van zijn lichaam bewaard als relikwieën, waar de kaak er één van is.

De Notre-Dame kathedraal

De kaak van de 13^e-eeuwse koning is al die tijd bewaard gebleven in de Notre-Dame kathedraal in Parijs. Nu is de relikwie, zo’n 750 jaar na zijn overlijden, onderzocht aan de hand van macroscopisch onderzoek. Het onderzoek heeft plaatsgevonden voordat de Notre-Dame in brand is gevlogen. Het is vooralsnog niet bekend of de kaak de brand heeft overleefd.

Eén van de meest gedocumenteerde sterfgevallen

Lodewijk IX’s dood is één van de meest gedocumenteerde sterfgevallen van de dertiende eeuw. Zijn dood wordt in de geschriften afgeschreven aan de ‘plaag’, dit wordt meestal geïnterpreteerd als de pest. Het kan echter ook een verkeerde vertaling zijn van het woord. De echte betekenis zou dan ‘infectieziekte’ zijn. De omschrijvingen van zijn symptomen zouden dysenterie als mogelijkheid kunnen geven, maar dit is nooit vastgesteld. Door de onderkaak te onderzoeken, kan er mogelijk vastgesteld worden of de kaak daadwerkelijk van Lodewijk IX is geweest en aan welke ziekte hij is overleden.

Infectieziektes

De kaak was onderhevig aan tandverlies en vertoonde ook signalen van infectieziektes. Deze resultaten zijn vergeleken met de biografische gegevens van de koning en daarnaast ook met infectieziektes die in die tijd veel voorkwamen. De kaak werd daarnaast vergeleken met beelden van de koning. Aan de hand van het onderzoek is de hoofddiagnose scheurbuik geworden, vermoedelijk ook gerelateerd aan bacteriële infecties. De koning ontwikkelde scheurbuik, waardoor zijn immuunsysteem verzwakt werd en overleed waarschijnlijk aan een infectie die hij daardoor opliep.

Organen gekookt in wijn en kruiden

De resultaten van het onderzoek stellen vast dat de relieken inderdaad van Lodewijk IX zijn, maar bieden ook meer kennis over de dood van deze heilige. Toch zou er nog meer onderzoek gedaan moeten worden om de oorzaak van zijn dood vast te kunnen stellen. De volgende stap in het onderzoek zou het onderzoeken van zijn organen zijn. Deze zijn namelijk na zijn overleden gekookt in wijn en kruiden om ze beter te bewaren.

De Achtste Kruistocht

Naast het onderzoeken van de kaak, is er ook onderzoek gedaan naar de symptomen via geschriften. Lodewijk IX was in Afrika vanwege zijn georganiseerde kruistocht. Deze kruistocht werd hem fataal. Nog in hetzelfde jaar overleed hij aan scheurbuik in de Tunesische stad Tunis. Dit was al vijf weken nadat hij het Afrikaanse continent had betreden. Hij at heel weinig en at daarbij geen lokaal voedsel. Het was in die tijd, meestal vanwege religieuze redenen, gebruikelijk om voor langere tijd te vasten. Er wordt zelfs gesteld dat hij Afrikaans eten haatte en daarom vrijwel alleen vis at.

Een pijnlijke en langzame dood

Waarschijnlijk had hij hierdoor een tekort aan vitamine C en kreeg hij scheurbuik. Door scheurbuik worden o.a. tandvleesaandoeningen, tandverlies en bloedarmoede veroorzaakt. Deze symptomen zijn vergeleken met zijn biografische geschriften, waarin inderdaad beschreven werd dat hij last had van tandverlies en tandvleesaandoeningen. Het moet een uiterst pijnlijke en langzame dood zijn geweest, die hij makkelijk had kunnen voorkomen als hij meer van het lokale voedsel genuttigd had.

Tandvleesnecrose

Niet alleen Lodewijk ontwikkelde scheurbuik, ook zijn volgelingen kregen er last van. Dit heeft een middeleeuwse kroniekschrijver en vriend van Lodewijk, Jean de Joinville, beschreven. “Ons leger kreeg last van tandvleesnecrose (dood tandvlees),” schreef Joinville, “en de kappers moesten het dode tandvlees eruit snijden zodat de mannen vlees konden eten. Het was betreurenswaardig om de soldaten te horen schreeuwen en huilen alsof ze moesten bevallen.”

Bronnen

• Live Science: Crusader King Louis scurvy
• AD: Experts: Franse koning Lodewijk IX stierf omdat hij bloedhekel had aan Afrikaans eten
• Archaeology.wiki: French king Louis IX had sever scurvy study finds
• Science Direct: The mandible of Saint-Louis (1270 AD): Retrospective diagnosis and circumstances of death

Afbeelding

• Wikimedia Commons: El Greco – Saint Louis roi du France