Het marmeren hoofd
Nikos Giannoulakis / Griekse Ministerie voor Cultuur en Sport
Marmeren hoofd Hercules opgedoken uit 2.000 jaar oud scheepswrak bij Antikythera
In 1900 vonden duikers aan de kust van het Griekse eiland Antikythera een Romeins scheepswrak uit 60 v.Chr. gevuld met waardevolle artefacten, waaronder een marmeren standbeeld van Hercules. Hierbij ontbrak echter wel een belangrijk onderdeel: het hoofd. Maritiem archeologen hebben het vermiste hoofd nu mogelijk ontdekt, toen ze hier enkele weken naar vondsten doken tussen mei en juni 2022.
Nieuwe duikexpedities bij het wrak
Het onderzoek bij het scheepswrak van Antikythera maakt deel uit van een vijfjarige expeditie (2021-2025) door onderzoekers van de Swiss School of Archaeology en de Universiteit van Genève. Het belangrijkste doel van de expeditie is om een duidelijker inzicht te krijgen in het schip, de route, de lading en de staat van het wrak. Om onderzoek te kunnen doen werden eerst drie enorme rotsen met een gewicht tot 8,5 ton van het scheepswrak verwijderd. Enkele delen van het scheepswrak lagen namelijk al die tijd verborgen onder de grote rotsblokken, en waren daardoor nooit eerder onderzocht. Toen deze secties eenmaal bloot waren gelegd, vonden de archeologen hier een marmeren sokkel, twee menselijke tanden en delen van de scheepsuitrusting, zoals bronzen en ijzeren spijkers en de loden boord van een groot houten anker.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
De marmeren sokkel wordt opgehesen
Nikos Giannoulakis / Griekse Ministerie voor Cultuur en Sport
Hoofd van Hercules
Daarnaast vonden de duikers een gebeeldhouwd hoofd van marmer. Volgens professor Lorenz Baumer, archeoloog van de Universiteit van Genève die het onderzoek leidde, is het ontdekte hoofd een indrukwekkend exemplaar. ‘Het hoofd is twee keer zo groot als een menselijk hoofd, heeft een grote baard, een karakteristiek gezicht en kort haar. Er is geen twijfel over mogelijk dat het Hercules is’. Het standbeeld is waarschijnlijk van het type ‘Farnese’, een vergrote kopie van een bekend bronzen standbeeld van Hercules uit de vierde eeuw v.Chr.
Het hoofd is mogelijk onderdeel van het marmeren standbeeld dat al in 1900 werd opgedoken bij het scheepswrak. De rest van het lichaam bevindt zich in het Nationaal Archeologisch Museum in Athene
Mythologie
Hercules is één van de bekendste helden uit de Griekse en Romeinse mythologie. Als zoon van de oppergod Zeus/Jupiter was hij een halfgod, waarover veel legenden bestonden. De beroemdste hiervan is hoe hij gedwongen werd om twaalf onmenselijk zware opdrachten uit te voeren, die bekendstaan als de twaalf werken van Hercules. Hercules werd in de klassieke kunst en literatuur vaak voorgesteld als een enorm sterke man, die over het algemeen zachtaardig was maar af en toe woedende uitbarstingen had; zo staat het mythische figuur vandaag de dag nog steeds bekend.
Archeologisch onderzoek bij het scheepswrak
Nikos Giannoulakis / Griekse Ministerie voor Cultuur en Sport
Het Antikythera scheepswrak
In 1900 werd het wrak bij toeval door sponsduikers ontdekt aan de kust van het eiland Antikythera, ten noorden van Kreta. Zij waren vanuit het Griekse eiland Symi op weg naar Tunesië, toen ze door een storm werden gedwongen om voor anker te gaan bij Antikythera. Om de tijd te doden doken ze hier naar sponzen, tot ze bij toeval op het bijzondere wrak stuitten. Het wrak was gevuld met bronzen en marmeren beelden, die de duikers eerst aanzagen voor menselijke lichamen. Eenmaal terug in Griekenland, meldden de duikers hun vondst snel bij de autoriteiten, die daarop diverse duikexpedities organiseerden. Het bekendste standbeeld dat hierbij werd opgedoken was de Antikythera Ephebe, een bronzen beeld van een onbekende jonge man. In de jaren die volgden werden nog meer archeologische objecten bij het wrak gevonden, waaronder glaswerk, keramiek, meubels en sieraden.
Enkele wetenschappers denken dat het schip een deel van de buit vervoerde van de Romeinse generaal Sulla (138-78 v.Chr.) in 86 v.Chr., omdat de schrijver Lucianus van Samosata (125-180) had beschreven dat één van deze schepen in de buurt van Antikythera was gezonken. Verschillende archeologische vondsten uit het schip waren echter jonger dan dat, dus werd deze theorie uitgesloten. Na nieuw onderzoek denken wetenschappers dat het handelsschip is gezonken rond 60 v.Chr., als gevolg van een storm.
Vertegenwoordigers van de Griekse regering, bemanning en enkele sponzenduikers met een vondst uit het scheepswrak
Publiek domein, via Wikimedia Commons
Mechanisme van Antikythera
De meest uitzonderlijke vondst uit het wrak was het mechanisme van Antikythera, dat wordt gezien als een van de grootste archeologische ontdekkingen ooit. Archeologen vonden in 1901 een object met dertig bronzen tandwielen en enkele wijzerplaten. Op de voorkant zou het mechanisme een grote ronde wijzerplaat met Griekse inscripties hebben gehad, met de twaalf tekens van de sterrenbeelden en draaiende wijzers. De wijzers vertoonden de stand van de planeten in de hemel: de zon, maan, Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Ook werden de verschillende maanstanden getoond. Door te draaien aan de tandwielen kon men een datum ‘invullen’, en zo precies zien hoe de astronomische zaken ervoor zouden staan. In de oudheid werd deze kennis gebruikt binnen de filosofie, astrologie, geografie en geometrie. Het object wordt vaak omschreven als het eerste voorbeeld van een analoge computer.
Links een mogelijke reconstructie van het mechanisme van Antikythera, rechts een deel van de resten
Freeth, T., Higgon, D., Dacanalis, A. et al., CC BY 4.0, via Wikimedia Commons / Tilemahos Efthimiadis from Athens, Greece, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
De komende jaren wordt meer onderzoek uitgevoerd bij het scheepswrak van Antikythera, en de archeologen verwachten dat ze nog veel meer voorwerpen gaan vinden. De vondsten worden geconserveerd en daarna overgedragen aan het Griekse Ministerie van Cultuur en Sport.
Bronnen: Return to Antikythera, Griekse Ministerie van Cultuur en Sport, Smithsonian Magazine, the Guardian, Isgeschiedenis, Britannica
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
