De regio van El-Fajoem, ongeveer 130 kilometer ten zuidwesten van Caïro, was tijdens de klassieke oudheid de graanschuur voor het Romeinse Rijk. Het land aan de oevers van de Nijl was ontzettend vruchtbaar. Tegen het einde van de derde eeuw na Christus veranderde er echter iets: de landbouwgrond verdroogde en de eens zo florerende boerennederzettingen gingen er economisch op achteruit, tot het punt dat ze totaal verlaten werden. Uit onderzoek blijkt dat klimaatverandering de waarschijnlijke boosdoener hiervan geweest is. 

Dat is aangetoond door historicus Sabine Huebner aan de Universiteit van Basel. In haar onderzoek heeft ze klimaatkundige data vergeleken met historische ontwikkelingen in de regio. Ten eerste weten we dat er tijdens de derde eeuw watertoevoer van de Nijl afnam, waardoor de hoogste waterstand in de zomer gemiddeld lager kwam te liggen dan voorheen, met minder vruchtbare landbouwgrond als gevolg. Door de geregelde overstroming van de Nijl bleef er namelijk slib achter, wat zorgde voor de vruchtbare oevers. Ook is bekend dat de regenval tijdens de natte moessonperiode plotseling drastisch verminderde waardoor de grond nog droger werd.

Minder regen, lager waterpeil

Dat er minder water stroomde door de Nijl en dat er tijdens de natte moessonperiode minder regen viel, weten we door onderzoek dat verricht is naar sedimentlagen in zowel El-Fajoem, de Nijldelta als in de Ethiopische hooglanden waar de Nijl ontspringt. Waarom dit precies gebeurde is echter niet geheel duidelijk, maar waarschijnlijk is de verdroging mede te verklaren door een vulkanische uitbarsting die plaatsvond in het jaar 266. Dat die uitbarsting toen heeft plaatsgevonden, weten we weer door de zwavelzuurgehaltes van ijskernen in zowel Groenland als Antarctica. Tijdens de explosie bliezen er miljoenen deeltjes de lucht in die het zonlicht blokkeerden. Dit had een koeler klimaat als gevolg, wat weer de moessonperiodes verstoorde. 

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine, meer weten over dit prachtige magazine? Klik hier!

Crisis van de derde eeuw

Door Romeins-Egyptische bronnen uit de derde eeuw is achterhaald dat de regio van El-Fajoem toen een grote sociaaleconomische crisis doormaakte. Zo bestaat er bijvoorbeeld documentatie van het feit dat boeren in de regio wegens droogte geen graan meer konden verbouwen en geen schapen konden houden. Anderen klaagden weer dat hun buren water aan het stelen waren, of ze vroegen bij de lokale autoriteiten of ze een belastingvermindering konden krijgen. 

Klimaatvluchtelingen

“Zoals vandaag de dag zijn de effecten van klimaatverandering niet overal hetzelfde.” aldus Huebner. Nederzettingen aan de rand van de woestijn kregen het misschien zwaar te verduren, andere steden profiteerden weer van een binnenstroom van nieuwe inwoners die op de vlucht waren voor de oprukkende droogte. Overigens werd klimaatverandering tijdens de klassieke oudheid - anders dan vandaag de dag - niet veroorzaakt door de mens, maar door natuurlijke fenomenen zoals de bovengenoemde vulkanische uitbarsting. Wel zijn de effecten vergelijkbaar. Huebner: “Nieuwe kennis over de interactie tussen klimaatverandering en sociale ontwikkelingen is zeer actueel.” Tegenwoordig krijgen we steeds meer te maken met klimaatvluchtelingen. Afrika lijkt hierin het zwaarst getroffen. Volgens onderzoekers vluchten veel mensen uit Oost-Afrika naar het zuiden vanwege toenemende droogte, en volgens het Hoogcommissariaat voor Vluchtelingen van de Verenigde Naties zijn er wereldwijd nu al 10 miljoen vluchtelingen als gevolg van veranderingen in het klimaat.

Bronnen: HLN, Psych.

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine, meer weten over dit prachtige magazine? Klik hier!