Op de archeologische werkplaats in Pompeï in Italië is een fresco ontdekt, waar een pizza op lijkt te staan. Volgens onderzoekers kan het om een verre verwant van onze hedendaagse pizza gaan, ware het niet dat de pizza niet voldoet aan de eisen van een klassieke pizza margherita. Op de muurschildering is een zilveren dienblad geschilderd, waar een wijnbeker op staat en verschillende soorten voedsel, zoals gedroogd fruit en een krans van gele aardbeiboompjes. Het ronde platte brood aan de linkerkant valt het meeste op: het lijkt verdacht veel op een hedendaagse pizza.

Klassieke pizza margherita bevat tomaat en mozzarella

In principe kan het geen ‘echte’ pizza geweest zijn – althans, naar onze maatstaven – omdat een klassieke pizza margherita tomaat en mozzarella bevat en deze ingrediënten toentertijd nog niet bestonden. Tomaten vonden hun weg naar Europa, nadat Columbus in 1493 terugkwam van zijn expeditie naar Amerika. Ondanks dat de ‘tomatl’ omstreeks 700 al door de Azteken werd gegeten, sloeg de tomaat in Europa niet direct aan als voedsel. Onder andere omdat werd gedacht dat tomaten giftig waren, deed de tomatenplant eerst dienst als sierplant. Tomaten werden in de negentiende eeuw pas populair in de Europese keuken. Mozzarella is waarschijnlijk uitgevonden tijdens de middeleeuwen en de vroegst bekende vermelding dateert uit de twaalfde eeuw. Pompeï werd in de eerste eeuw na Christus onder de lava bedolven, dus het is onwaarschijnlijk dat mozzarella in die tijd op het menu stond.

Volgens archeologen is de ‘pizza’ in werkelijkheid een soort platte focaccia, waar soorten fruit op liggen; waarschijnlijk een granaatappel en misschien een dadel. Over het fruit zijn specerijen gestrooid of er is een soort pesto overheen gegoten (er zitten gele stipjes op het fruit). De archeologen noemen dit moretum: een Romeins mengsel dat lijkt op pesto, maar verse kaas bevat.

In een kookboek uit de eerste eeuw na Christus, heeft de Romeinse kok Marcus Gavius Apicius een recept opgenomen met een aantal basisingrediënten van pizza. In het recept van een rond brood, dat op steen werd gebakken, voegde men ingrediënten toe zoals kaas, knoflook, pijnboompitten en kip.

De traditionele pizza

Waar komt dan de ‘echte’ traditionele Italiaanse pizza vandaan? Aanvankelijk werden pizza’s sinds de achttiende- en negentiende eeuw gegeten in Napels. Het was een populair gerecht onder de arme arbeiders van de drukke havenstad en werd onder andere belegd met kaas, olie, knoflook, ansjovis en later ook tomaat. Deze arbeiders hadden voedsel nodig dat snel kon worden gemaakt en net zo snel kon worden opgegeten. Pizza’s, die op elke straathoek en op elk moment van de dag werden gemaakt in informele restaurants, boden hierin een uitkomst. De echte doorbraak van pizza’s in de rest van Italië liet echter nog op zich wachten.

In 1905 vond het woord pizza zijn weg in een Italiaans woordenboek, en werd omschreven als een ‘zeer populiar Napolitaans gerecht’. Pizzarecepten kwamen dan wel in lokale kookboeken voor, maar in de rest van Italië had het geen vaste voet aan de grond. Vanaf het eind van de negentiende eeuw migreerden veel Italianen uit het zuiden, waaronder Napolitanen, naar de rest van Europa of staken de Atlantische Oceaan over. Ze namen hun eetcultuur met zich mee, waardoor de pizza won aan populariteit.

Pas veel later, na de Tweede Wereldoorlog, kreeg het gerecht zijn nationale allure. Steeds meer buitenlandse toeristen bezochten Italië en verwachtten overal pizza te kunnen eten, terwijl dit bij uitstek een Napolitaans gerecht was. Door restaurants werd hier goed op ingespeeld door voortaan ook pizza op de menukaart te zetten. Met de groei van de consumptiemaatschappij in de jaren vijftig en zestig, konden meer Italianen geld uitgeven aan vrijetijdbesteding en raakte het eten in een pizzeria ook in zwang onder de Italiaanse bevolking.

Fresco kan religieuze of gastvrije bedoeling hebben

Volgens onderzoekers kan de gevonden fresco een religieuze of heilige bedoeling hebben en een offer laten zien. Uit de epos Aeneis van Vergilius kunnen we afleiden dat er toentertijd een gewoonte was om fruit op ‘offerbroden’ te leggen, die functioneerden als een soort tafel. Andere wetenschappers noemen deze fresco ‘xenia’, wat gastvrij betekent. Dit duidt erop dat het fresco een geschenk laat zien, wat aan gasten werd gegeven. Deze Griekse gewoonte was afkomstig uit de Hellenistische periode. Er is geen eenduidige verklaring voor deze bijzondere fresco.

Het huis waar het fresco werd ontdekt, werd al gedeeltelijk opgegraven in de negentiende eeuw, maar het onderzoek werd pas in het begin van 2023 hervat.

---

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

---