Re-enactors demonsteren de werking van een Romeinse ballista tijdens de presentatie van de vondst in Castellum Hoge Woerd
Bas van Setten
Enige intacte Romeinse ballistapijl ter wereld in Utrecht gevonden
In Utrecht hebben archeologen een ware archeologische goudmijn uit de Romeinse Tijd ontdekt. Aan de Kuinderboslaan in Leidsche Rijn groeven ze namelijk diverse zeldzame Romeinse voorwerpen op, waaronder twee sets paardentuig en een intacte visfuik. Misschien wel de spectaculairste vondst was een intacte geschutspijl, die bij een ballista hoorde. Het is momenteel de enige intact bewaarde ballistapijl ter wereld.
De pijl is 52,6 centimeter lang en hoort bij een ballista. Dit was een Romeins geschut waarmee speren of grote pijlen konden worden afgevuurd. Deze projectielen gingen dwars door ijzeren pantsers heen, waardoor ze een geducht wapen waren op het slagveld. Sommige experts spreken daarom ook wel van de ‘Romeinse mitrailleur’. Het is voor het eerst dat er een complete ballistapijl is gevonden. Eerder werden er wel al twee van dit soort pijlen in Syrië gevonden, maar die bleken niet meer intact.
De ballistapijl, momenteel het enige intacte exemplaar ter wereld
Restaura
Twee complete sets paardentuig
Bijna even bijzonder zijn de twee stellen paardentuig die de archeologen aantroffen. Deze stellen bestaan elk uit een kaptoom (een soort muilkorf) en een kandare-bit. Het is voor het eerst dat beide elementen bij elkaar worden gevonden in een Romeins-militaire context. Archeologen deden deze vondsten al in het najaar van 2019, maar de gemeente maakte de vondst pas op 8 september 2021 bekend.
De geconserveerde fuik van wilgentenen
Restaura
Uitzonderlijk goed bewaard
Naast deze militaire voorwerpen troffen de archeologen nog tientallen Romeinse artefacten in de Utrechtse bodem aan, voornamelijk langs de oever van de Romeinse Rijnloop. Ook hier groeven ze een aantal intacte voorwerpen op, waaronder een complete palingfuik van wilgentenen. Volgens gemeentelijk archeoloog Erik Graafstal is het geen toeval dat juist hier zoveel complete voorwerpen worden gevonden. “Doordat zij altijd in natte klei hebben gelegen, afgeschermd van zuurstof, zijn veel stukken uitzonderlijk goed bewaard gebleven,” aldus Graafstal.
ARCHEOLOGIE ONLINE IS VAN DE MAKERS VAN ARCHEOLOGIE MAGAZINE, MEER WETEN OVER DIT PRACHTIGE MAGAZINE? KLIK HIER!
Achtergelaten als offergave
Een aantal van de vondsten is waarschijnlijk simpelweg zoekgeraakt. Zo gaan archeologen ervan uit dat de ballistapijl vanuit het fort is afgevuurd of verloren en daarna vergeten. Voor het paardentuig gaat deze vlieger echter niet op, aangezien het onwaarschijnlijk is dat twee volledige sets pal naast elkaar zijn verloren. Volgens de archeologen zijn deze stellen dan ook eerder achtergelaten als offers voor de goden. Hiermee passen deze voorwerpen in een traditie van ‘rituele depositie’, waarbij prestigieuze uitrustingsstukken in rivieren, waterputten en kuilen werden achtergelaten als offergaven. Ook een aantal gevonden kledingspelden, ringen, munten en doorboorde kruiken lijken in dit plaatje te passen.
Van grote waarde voor de internationale archeologie
Deze vondsten werpen zo nieuw licht op de Romeinse legeruitrusting, religieuze praktijken en handelsstromen van twee millennia geleden. Volgens de onderzoekers is deze vondst dan ook zeker van grote archeologische waarde, ook vanuit internationaal oogpunt. Sinds hun ontdekking in 2019, zijn de stukken dan ook intensief onderzocht en geconserveerd bij restauratieatelier Restaura. Tijdens de Open Monumentendag op zaterdag 11 september zijn ze eenmalig te zien in Castellum Hoge Woerd. Het is de bedoeling dat de vondsten in de toekomst een plaats krijgen in een regionale visitor hub over het werelderfgoed Limes, eveneens in het Castellum.
Bronnen: Gemeente Utrecht, DUIC
