In Enkhuizen hebben archeologen de historische derde waterpoort van de stad teruggevonden. Bij voorbereidingen voor de bouw van een nieuwe bedrijfshal stuitte men op de fundamenten van de zogeheten Ketenboom. Dit gebouw, uit 1598, diende als toegangspoort voor kleine schepen en als verdedigingswerk. In de negentiende eeuw ging de poort tegen de vlakte om plaats te maken voor industrie.

Enkhuizen in de Tachtigjarige Oorlog

Enkhuizen koos als een van de eerste steden partij voor Willem van Oranje gedurende de Tachtigjarige Oorlog. Zoals in veel plaatsen woedde er een lokale machtsstrijd tussen Oranjegezinden en Spaansgezinden, met daartussen een gematigde groep burgers die vooral zonder al te veel bloedvergieten de oorlog door probeerden te komen. In Enkhuizen hadden fanatieke calvinisten in 1572 een aantal katholieke geestelijken doodgemarteld, wat ook bij gematigde aanhangers van de opstand slecht viel. Willem van Oranje overwoog van Enkhuizen een officiële uitvalsbasis voor geuzen te maken, en zo zijn controle over deze piraten, die zijn zaak niet altijd goed deden, te vergroten.

Groei- en bloeiperiode

In de zestiende en zeventiende eeuw bloeide Enkhuizen op door de visserij, industrie en de handel. Zo bezat de stad een kamer van de VOC. De groei van de stad en de gevaren tijdens de Tachtigjarige Oorlog zorgde voor een uitbreiding van de verdedigingswerken en de dijken en kanalen eromheen. Via drie poorten, die tevens als sluis fungeerden, konden burgers de stad via het water bereiken. Hoewel de Gouwsboom en de Boerenboom nog bestaan is de Ketenboom in 1886 gesloopt.

Positie, uiterlijk en functie van de Ketenboom

Dankzij plaatjes en de andere twee poorten weten we goed hoe de Ketenboom eruit zag. Het gebouw, met zijn spitse dak, was zo'n 15 bij 7 meter groot en had een doorvaartbreedte van vier meter. Binnenin bevond zich onder andere het hijswerk van het schot, waarmee de toegang kon worden afgesloten. In de muren die onlangs opgegraven zijn, zijn nog steeds de sleuven van het schot te zien. Bij hoog water kon het schot dicht om wateroverlast in de stad te voorkomen. Vlak naast de Ketenboom stond de Ketenpoort, de zuidelijke ingang van de stad, tegenwoordig beter bekend als de Dromedaris. Keten verwijst overigens naar de zoutkeet, de werkplaats waar zout uit zeewater en zilte veenaarde werd verkregen. Boom komt van sluitboom, de afsluiting van een vaarweg.

Opgraving in industriegebied

Door de aanleg van een spoorlijn in de negentiende eeuw raakte een deel van Enkhuizen los van de rest van de stad. Het gedeelte waar de Ketenboom zich bevond werd verkocht en tot industriegebied bestemd. Nieuwe bouwprojecten in deze sector zorgen ervoor dat er af en toe archeologische resten tevoorschijn komen. Binnenkort verrijst een bedrijfshal van de kunststofproducent Renolit op de plaats waar ooit de derde waterpoort van Enkhuizen stond.

Bronnen:

http://www.nu.nl

https://www.enkhuizen.nl/archeologische-vondst-derde-waterpoort-enkhuizen-gevonden

http://www.archeologiewestfriesland.nl/derde-waterpoort-enkhuizen-gevonden/

Willemsen, R. (1988) Enkhuizen tijdens de Republiek: een economisch-historisch onderzoek naar stad en samenleving van de 16e tot 19e eeuw (Uitgeverij Verloren)

Afbeelding:

De Keetpoort en de Keetboom, Hendrik de Winter, Noord-Hollands Archief / Provinciale Atlas, NL-HlmNHA_359_001033_K

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed [CC BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons