Volgens antropologen en geologen van de Universiteit van Kansas, is er sinds de vorige eeuw een nieuw geologisch tijdperk aangebroken op de maan: het Maanantropoceen. Het Antropoceen is een voorgestelde benaming voor het huidige geologische tijdperk van de aarde, waarin menselijke activiteiten invloed hebben op o.a. het landschap, de bodem en ecosystemen van de planeet. Volgens de Amerikaanse wetenschappers zijn er zo veel menselijke sporen en archeologische artefacten (meer dan 180 ton) op de maan te vinden, dat het Antropoceen ook daar is aangebroken.

Tekst: Thomas van Roijen

Wat is het Antropoceen?

Traditioneel definiëren wetenschappers geologische tijdperken aan de hand van natuurlijke gebeurtenissen en veranderingen in het klimaat, zoals de ijstijden. Het Antropoceen breekt met die traditie, omdat het tijdperk vooral wordt gekenmerkt door de invloed van menselijke activiteiten op het klimaat, de biodiversiteit, de bodem, het landschap en natuurlijke processen. Denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering en de verdwijnende natuurlijke habitat van meerdere diersoorten. De term werd – in zijn huidige betekenis – geïntroduceerd door de Nederlandse meteoroloog en Nobelprijswinnaar Paul Crutzen (1933 – 2021).

Over de precieze startdatum van het Antropoceen is nog enige discussie. Sommige wetenschappers stellen bijvoorbeeld dat het met de industriële revolutie begon (ca. 1750) of met de opkomst van de landbouw (ca. 10.000 v.Chr.). Over één ding zijn vrijwel alle wetenschappers het eens: de menselijke invloed op de aarde is zo groot geworden, dat het een nieuw geologisch tijdperk heeft ingeluid.

Meer dan 180 ton aan materiaal

De wetenschappers van de Universiteit van Kansas vinden dat het inmiddels ook tijd is om het Maanantropoceen als term te introduceren. Volgens hen zijn menselijke activiteiten de dominante factor die vormgeeft aan het maanoppervlak. De onderzoekers hebben het hierbij niet alleen over voetafdrukken van astronauten en sporen van maanwagens, maar vooral ook objecten die bij elkaar meer dan 180 ton wegen.

Het leeuwendeel van deze objecten bestaat uit ruimtemissie-onderdelen die vanwege hun gewicht werden achtergelaten, omdat ze anders te zwaar waren om mee terug te nemen. Daarnaast zijn er een hoop andere voorwerpen op de maan te vinden: Amerikaanse vlaggen, vuilnis, monumenten, uitgestrooide as en zelfs een veer, hamer en golfballen. Daarover lees je straks meer.

Bij al deze objecten komt kijken dat ze er voorlopig nog wel even blijven liggen. Althans, als ze nooit meer worden meegenomen. Vanwege het atmosfeerloze vacuüm van de maan worden alle voorwerpen niet of nauwelijks afgebroken, waardoor ze volgens onderzoekers meer dan 100 miljoen jaar zouden kunnen overleven.

Bovendien zullen er alleen maar meer voorwerpen en sporen van mensen bij komen. Vanaf 2024 gaat het internationale Artemisprogramma van start, waarbij verschillende landen zullen deelnemen aan maanmissies. Het Artemisprogramma wordt behalve als een maanprogramma, ook gezien als voorbereiding op bemande ruimtevaart naar Mars. In 2025 willen de deelnemende ruimteorganisaties weer bemande maanmissies organiseren en vanaf 2028 hopen ze jaarlijks mensen naar de maan te sturen. Volgens de Amerikaanse wetenschappers zal het maanlandschap er over 50 jaar dus misschien wel heel anders uit komen te zien.

Waarom een Maanantropoceen?

De onderzoekers van de Universiteit van Kansas hopen dat een term zoals het Maanantropoceen de menselijke impact op de maan beter benadrukt. Ondanks dat de maan geen atmosfeer of magnetisch veld heeft, kan het oppervlak namelijk alsnog worden aangetast. Dit kan simpelweg doordat voorwerpen, mensen en voertuigen ermee in contact komen met de bodem, maar ook door broeikasgassen die in de toekomst misschien wel worden uitgestoot. Voor onderzoek naar de gassen, stof, ijs en mineralen die er op de maan te vinden zijn, is het dus cruciaal om de menselijke impact op de wereld ook buiten onze planeet binnen de perken te houden.

Daarnaast kan er door de gigantische hoeveelheid objecten ook met een archeologische blik naar de maan worden gekeken. Net als bij andere voorwerpen uit het verleden is het volgens de onderzoekers belangrijk om artefacten die zijn achtergelaten op de maan te bewaren en hierover in gesprek te gaan met archeologen en antropologen. Archeoloog Justin Holcomb zegt er het volgende over: ‘Als archeologen zien we voetafdrukken op de maan als een verlengstuk van de reis van de mens uit Afrika, een cruciale mijlpaal in het bestaan van onze soort’.

---

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

---

​​​​Wanneer begon het Maanantropoceen?

In 1959 landde de Russische maansonde Loena 2 op de maan, het eerste onbemande ruimtevaartuig dat een succesvolle maanlanding maakte. Loena 2 was niet gemaakt om weer terug naar de aarde te keren, dus was ook het eerste door mensenhanden gemaakte object dat op de maan is achtergelaten. Volgens de wetenschappers van de Universiteit van Kansas luidde de landing van de sonde het Maanantropoceen in.

Na de sonde volgden er tot en met het heden meer ruimtevaartuigen, waardoor er momenteel meer dan 70 (onderdelen van) ruimtevaartuigen op het maanoppervlak te vinden zijn. De redenen hiervoor? De apparaten waren net als Loena 2 niet gemaakt om weer op te stijgen of waren simpelweg te zwaar voor de terugreis. Zeker voor bemande maanmissies was het namelijk cruciaal met zo min mogelijk gewicht terug te keren, om het opstijgen zo makkelijk mogelijk te maken.

Achtergelaten ruimtevaartuigen

Dit was bijvoorbeeld ook het geval bij de wereldberoemde Apollo 11 missie van 1969, toen Neil Armstrong als eerste mens voet op de maan zette. Het onderste deel van de maanlander, dat bedoeld was als landingsplatform, was voor de terugkeer naar de aarde niet meer nodig. Het bovenste deel van de maanlander bracht de astronauten naar de commandomodule die in een baan rond de maan zweefde. Deze module werd vervolgens gebruikt om de bemanning terug naar de aarde te vervoeren. Na de succesvolle overstap in de commandomodule, werd de lander achtergelaten in een baan rond de maan, om daar vervolgens op neer te storten.

De achtergelaten ruimtevaartuigen, die voornamelijk afkomstig zijn van de Verenigde Staten en de voormalige Sovjet-Unie, vormen het leeuwendeel van kunstmatige objecten op de maan. Maar dit zijn niet de enige dingen die bijdragen aan de meer dan 180 ton aan achtergelaten materiaal.

Kun je golfen op de maan?

Dat kan! Tijdens de Apollo 14 missie van 1971 probeerde astronaut Alan Shepard het uit door twee golfballen het maanoppervlak op te slaan. Ze werden niet opgeruimd, dus liggen er nog steeds.

Dit was niet het enige experiment waarvan er nog restanten zijn op de maan. Aan het eind van de zestiende eeuw bedacht Galileo Galilei een gedachte-experiment over vallende objecten in een vacuüm. Volgens de Italiaanse wetenschapper zou de valsnelheid van een hamer en veer gelijk zijn in een vacuüm, omdat er geen atmosfeer aanwezig is om luchtweerstand te bieden.

Tijdens de Apollo 15 missie (eveneens in 1971) voerde astronaut David Scott het experiment in het echt uit door een hamer en veer tegelijkertijd te laten vallen op het oppervlak van het atmosfeerloze vacuüm van de maan. Precies zoals Galilei had voorspeld, vielen de twee objecten tegelijkertijd op de grond.

Geen riolering aan boord

De ruimtevaartuigen van de Apollo missies waren niet ingericht om alles na een toiletbezoek binnenboord te houden. Bovendien was dit loos gewicht geweest om weer mee terug te nemen, wat de terugreis ingewikkelder zou maken. Ook de grote boodschappen van de astronauten werden dus achtergelaten, waardoor er momenteel 96 zakken met uitwerpselen op de maan liggen. Ondanks dat er tijdens de Apollo missies weinig waarde aan werd gehecht, hopen wetenschappers dat de zakken ooit nog worden meegenomen naar de aarde, zodat de effecten op de inhoud nader onderzocht kunnen worden.

De as van een wetenschapper

Ook andere menselijke resten werden achtergelaten op de maan. Of beter gezegd: ze werden er bewust heen gestuurd. Aan boord van de onbemande onderzoeksatelliet Lunar Prospector, die NASA in 1998 in een baan om de maan stuurde, zat de as van de Amerikaanse geoloog en astronoom Eugene Shoemaker. Shoemaker had in zijn leven spraakmakend onderzoek gedaan naar kometen, planeten en inslagkraters op aarde.

Toen de wetenschapper overleed, wilde NASA hem eren door zijn as op de maan uit te strooien. In 1999 werd de onderzoeksmissie van de Lunar Prospector afgesloten met een opzettelijke crash op de maan, om via de opvliegende brokstukken van de impact te onderzoeken of er ijs op het maanoppervlak lag. De crash kon niet bewijzen of er ijs op de maan lag, maar bracht het stoffelijk overschot van Shoemaker wel op spectaculaire wijze naar zijn laatste rustplaats.

Monumenten op de maan

Door de jaren heen is er ook op andere manieren een eer aan mensen bewezen op de maan. Tijdens de Apollo 1 missie van 1967 ontplofte het testruimtevaartuig waardoor de drie inzittende astronauten om het leven kwamen. Na de maanlanding van de Apollo 11 missie van 1969, lieten Neil Armstrong en Buzz Aldrin een embleem achter van de allereerste Apollo missie, om zo hun drie omgekomen collega’s te herdenken.

Astronauten van de Apollo 15 missie van 1971 plaatsten het beeldje van de Fallen Astronaut op de maan. Bij het aluminium beeldje werd een gedenkplaat neergezet met de namen van veertien overleden Amerikaanse en Russische astronauten, waarvan de meesten omkwamen tijdens (voorbereidingen van) ruimtemissies. De Fallen Astronaut was het eerste en tot dusver het enige kunstobject op de maan.