Deze 900 jaar oude vaas diende mogelijk als een middeleeuwse 'handgranaat'
Robert Mason, Royal Ontario Museum.
900 jaar oude ‘handgranaat’ uit de kruistochten ontdekt?
Een 900 jaar oude aardewerken vaas uit Jeruzalem diende mogelijk als een middeleeuwse ‘handgranaat’, tijdens de kruistochten. Dit concluderen wetenschappers van de Australische Griffith Universiteit in een recente studie. Voor dit onderzoek keken ze naar de overblijfselen van diverse keramische vaasjes, die in de jaren ’60 in Jeruzalem zijn opgegraven. Bij één van deze exemplaren troffen ze sporen van explosief materiaal aan. Dit lijkt erop te wijzen dat er mogelijk toch een kern van waarheid zat in de beschrijvingen van handgranaat-achtige objecten uit de kruistochten.
Voor deze studie keken de onderzoekers naar de scherven van zogeheten sphero-conical vessels. Dit zijn aardewerken vaasjes, met een kegelvormige bodem en een bol lijf, dat vervolgens uitmondt in een smallere hals. Volgens de studie konden deze potten qua omvang sterk verschillen, sommige exemplaren hadden maar een diameter van een paar centimeter, terwijl er ook exemplaren met een doorsnede van 20 centimeter zijn gevonden. Deze vaasjes waren tussen de negende en de vijftiende eeuw vrij populair in het Midden-Oosten en werden voor uiteenlopende doelen gebruikt. Zo diende ze onder meer om olie en medicijnen in op te slaan, maar bijvoorbeeld ook als drinkglas.
Resten van explosief materiaal gevonden
Wetenschappers van de Griffith Universiteit onderzochten de scherven van vier van deze vazen, die tussen 1961 en 1967 zijn opgegraven in Jeruzalem. Deze exemplaren stamden allemaal uit de elfde en twaalfde eeuw. Hierbij richten de onderzoekers zich met name op de chemische restjes die op de scherven te vinden waren, aangezien de samenstelling hiervan informatie over de inhoud van de vaasjes kan leveren. Hieruit bleek dat één van de vaasjes hoogstwaarschijnlijk werd gebruikt om olie in op te slaan, terwijl twee andere geurende oliën of medicijnen bevatten. Het was echter vooral de inhoud van het vierde vaasje die eruit sprong. Op deze scherven troffen de onderzoekers namelijk materiaal aan van explosieve stoffen. Dit wijst erop dat het vaasje mogelijk destijds als een soort explosief wapen is gebruikt.
De kruisvaardersstaten in 1135
No machine-readable author provided. Stuntelaar~commonswiki assumed , CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Mogelijk afkomstig uit de kruistochten
Vermoedelijk is dit explosief afkomstig uit de tijd van de kruistochten. Tijdens deze reeks veldtochten tussen 1096 en 1291 streden christelijke kruisvaarders uit Europa tegen Islamitische troepen om de controle van het Heilige Land en dan met name de heilige stad Jeruzalem. Deze strijd werd met wisselend succes gevoerd, waarbij Jeruzalem meerdere keren van eigenaar wisselde. Uiteindelijk viel in 1291 de laatste christelijke stad in het Heilige Land (Akko) in Islamitische handen, waarmee er een eind kwam aan de kruistochten in het Midden-Oosten.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Historici vermoeden al decennialang dat er handgranaat-achtige explosieven tijdens deze oorlogen werden gebruikt. Dit soort explosieven worden namelijk genoemd in zowel de verslagen van de kruisvaarders als Arabische teksten. Zo wordt er melding gemaakt van granaatachtige objecten in de verslagen van de bezetting van Jeruzalem in 1187, toen de bekende Egyptische generaal Saladin de Heilige Stad op de christenen wist te heroveren. Tijdens deze strijd zouden de Islamitische strijdkrachten met dit soort explosieven hebben gegooid om de verdedigers op hun knieën te dwingen.
Illustratie van Saladins overwinning in de Slag bij Hattin (1187) uit de dertiende eeuw.
Matthew Paris, Public domain, via Wikimedia Commons
Handgranaten zonder buskruit?
Lang niet alle historici en archeologen waren er echter van overtuigd dat mens destijds ook daadwerkelijk van dit soort handgranaten gebruikmaakte. Dat kwam voor een belangrijk deel omdat er tot nu weinig tot geen archeologisch bewijs van dit soort explosieven waren gevonden. Bovendien gingen wetenschappers ervan uit dat deze granaten door middel van buskruit explodeerden. Het buskruit komt echter oorspronkelijk uit China en bereikte het Midden-Oosten pas op zijn vroegst in de dertiende eeuw, toen de kuistochten dus al over hun hoogtepunt heen waren.
Lokaal uitgevonden explosief
Dit onderzoek biedt hier nu echter mogelijk een verklaring voor. Niet alleen is er nu waarschijnlijk fysiek archeologisch bewijs voor de handgranaten gevonden, maar de studie kan ook verklaren hoe deze tot ontploffing werden gebracht. Op de scherven van de vaas troffen de onderzoekers namelijk sporen aan van dierlijke en plantaardige vetten, evenals zwavel, kwik, magnesium en nitraten. Dit is een chemisch explosief mengsel, dat geheel bestaat uit materialen die lokaal gewonnen konden worden. Mogelijk werden deze granaten dus gemaakt van een plaatselijk uitgevonden explosief, waardoor ze het buskruit hiervoor niet nodig hadden.
Verder onderzoek
Maar om precies te achterhalen óf en hoe dit soort handgranaten destijds gebruikt werden is meer onderzoek nodig, zo erkent ook onderzoeksleider Carney Matheson. “Nader onderzoek naar deze vaasjes en hun explosieve inhoud moet ons in staat stellen om de explosieve technologieën uit de middeleeuwse periode en de geschiedenis van explosieve wapens in het Oostmediterrane gebied, beter te gaan begrijpen,” aldus Matheson.
Bronnen: Griffith University, Plos One, Live Science
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
