Een van de leukste dingen van steentijdarcheologie is dat er zo verschrikkelijk veel niet bekend is. We kunnen opgraven, onderzoeken, bestuderen en experimenteren zoveel we willen, maar het is bijzonder lastig een volledig beeld te krijgen van de technologie in die oudste perioden.

Dat is natuurlijk heel jammer, maar ook stimulerend, vooral als je een deel van een techniek wel boven water hebt zien te krijgen. Een techniek staat namelijk bijna nooit alleen: een boog is niks zonder een pijl, een krabber vertelt nog vrij weinig over de gebruikte leerlooimethode en de mooist bewaarde priem maakt niet duidelijker hoe de manden gevlochten en versierd werden.

Archeologisch bewijs voor vuur maken

Een ander voorbeeld is het maken van vuur. Voor de bekende methodes waarbij hout op hout gedraaid of gewreven wordt, is nooit archeologisch bewijs gevonden. Die methodes werken perfect en liggen erg voor de hand, maar bewijs is er niet van. Wel van het gebruik van de markasietvuurslag, een combinatie van vuursteen en zwavel- en ijzerhoudend gesteente waarmee vonken gemaakt kunnen worden.

Dus dat deel van de techniek is bekend: met de vuurslag werden vonken geslagen of geschraapt uit de markasiet. Maar hoe werden die vonken dan opgevangen? Ötzi droeg enkele stukjes tondelzwam bij zich, die kunnen gebruikt zijn voor het opvangen van de vonken. De harde buitenlaag van de zwam moet worden weggesneden waarna de onderliggende laag met een scherp mes kan worden opgeruwd. Het bolletje pluis dat je dan krijgt is in staat de vonken van de markasietvuurslag op te vangen en vast te houden.

Onbekende techniek

Maar het gaat veel beter als je de tondelzwam eerst voorbewerkt. En dat stukje techniek vind je niet terug. Het beste kun je een heel jonge zwam nemen. Die klop je na een poos weken uit tot één of meer lappen. Die gaan vervolgens in een oplossing van water en as waarna ze met de hand zacht worden gemaakt. Ze voelen dan aan als pluizige stukjes zeemleer en kunnen bijna elke vonk opvangen. Ze gloeien vaak zo goed dat het lastig is ze uit te krijgen.

Een paar keer schrapen met de vuurslag over het oppervlak van de markasiet is plotsklaps genoeg om vuur te maken. Heel wat anders dan je weleens op tv-programma’s ziet, waarbij mensen op hun knieën eindeloos met een stuk vuursteen op een stuk markasiet liggen te timmeren. Als de tondelzwam goed is, heb je binnen enkele seconden vuur.

Weer geldt dat we niet weten of het zo gedaan is, maar een goed gemaakte tondel van de tondelzwam of een andere geschikte paddenstoel maakt de markasietvuurslag een bijzonder effectieve vuurmaaktechniek. En dat stukje hoort bij de techniek van het vuur maken, maakt er intrinsiek deel van uit. Het minutenlang op de knieën timmeren op een kei geeft een heel ander beeld van prehistorische technologie dan het nonchalant staand of zittend even vuur maken met een goede set.

De technologie achter de archeologie

Nog een voorbeeld: uit het mesolithicum kennen we de zogenaamde microlieten. Dit zijn heel kleine vuurstenen werktuigen, sommige maar een paar millimeter groot. De enige manier waarop deze pietepeuterige gereedschapjes gebruikt kunnen worden is door hun schachting met een goede kleefstof, bijvoorbeeld berkenpek. Zonder die kleefstof is de hele technologie van de microlieten onmogelijk.

Een lang verhaal, maar wat ik eigenlijk bedoel te zeggen is dat we ons niet moeten doodstaren op een bepaald artefact of een bepaalde groep van artefacten of artefacten van een bepaald materiaal. Het leent de moeite aandacht te schenken aan de complete technologie achter een voorwerp. De ene techniek hangt namelijk vaak samen met een andere en we kunnen een technologie pas begrijpen en op waarde schatten als we het geheel kunnen overzien.