Wat heeft de zeventiende-eeuwse schilder Rembrandt van Rijn te maken met het Kops Plateau? Op het eerste gezicht helemaal niets. Op één schilderij na: De samenzwering van Claudius Civilis, uit  1661-1662. Rembrandt maakte dit schilderij in opdracht van het stadbestuur van Amsterdam. Al vroeg in de zeventiende eeuw vergeleken de Nederlanders zich maar al te graag met deze illustere geschiedenis van de Bataven en hun leider ten tijde van de Bataafse Opstand in 69 na Christus. 

In 1619 werd de nieuwe Nederlandse hoofdkolonie op Java  naar ‘onze’ vrijgevochten voorvaderen vernoemd onder de naam Batavia. In de eeuwen daarna bleef men tevens refereren naar deze roemruchte Bataafse mythe. Van 1796 tot 1801 heette het land zelfs de Bataafse Republiek. Toen J.H. Holwerda in 1915 de eerste schop in de grond zette op het Kops Plateau was zijn doel dan ook het vinden van de eeuwenoude hoofdstad van der Bataven: Oppidum Batavorum.

Door: Emiel van der Laan

Holwerda’s opgravingen

Bij wijze van stageopdracht voor de Stichting Kops Plateau werkt masterstudent geschiedenis Emiel van der Laan aan het in kaart brengen van een belangrijk deel van de omgang met de geschiedenis van het Kops Plateau. De historische gelaagdheid van het Kops Plateau gaat verder dan de 80 jaar van Romeinse bewoning aan het begin van onze jaartelling. Deze Romeinse geschiedenis is echter wel erg belangrijk voor de perceptie van archeologen en historici in latere tijden. Vanaf het midden van de negentiende eeuw (en eerder) werden er veel Romeinse vondsten gedaan in Nijmegen.

‘Oerstad’ van het Nederlandse volk

Vanaf de eerste opgravingen (1915) die geleid werden door Holwerda, kwam er pas echt schot in de zaak. De archeoloog en latere directeur van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden dacht op het Kops Plateau de ‘oerstad’ van het Nederlandse volk te hebben gevonden. Zoals het een echte negentiende-eeuwse archeoloog betaamde, maakte Holwerda veelvuldig gebruik van klassieke werken. Dit was in vroegere tijden gewoon onder archeologen. Op die manier konden ze hun gevonden artefacten toetsen aan de ‘historische werkelijkheid’ die in de Klassieken stond. Alle vondsten die Holwerda deed tijdens de opgravingen van 1915-1921 werden toegedicht aan de door Tacitus beschreven Batavenstad.

In de verslagen die Holwerda schreef aan vakgenoten in binnen- en buitenland berichtte hij over zijn vondsten op het Kops Plateau. Vaak met daarin verwijzingen naar de Historiae van de Romeinse geschiedschrijver Tacitus. Hij vermeldde tevens dat de hut van Claudius Civilis zou zijn gevonden, iets dat natuurlijk al helemaal tot de verbeelding moest spreken bij het Nederlandse volk. Geschiedenislessen uit die vroege twintigste eeuw waren vaak doorspekt met nationalistische vaderlandse verhalen. Denk daarbij aan vertellingen over beroemde heldhaftige lieden als Piet Hein, Floris V en Claudius Civilis.

De belangrijkste pionier

Nu wordt Holwerda vaak neergezet als ‘die vroege archeologische pionier die er naast zat’. Door opgravingen in de jaren zeventig (en later) weten we dat het Oppidum Batavorum op en naast het Valkhof gelegen moet hebben en dat deze nederzetting bepaald niet bewoond werd door Bataven maar door migranten uit Gallië. De vondsten op het Kops Plateau van Holwerda en andere archeologen blijken van een commandopost te zijn. Ondanks de onjuistheid van de interpretaties van de vondsten blijft Holwerda een belangrijke pionier ten aanzien van de opgravingen op het Kops Plateau.  De plek waar hij begon met zoeken blijkt achteraf onjuist.

Een nieuwe mythe

De Romeinse geschiedenis van het Kops Plateau blijft desalniettemin erg boeiend en spannend. De laatste tien jaar is men in de veronderstelling dat de vondsten op het Kops Plateau de resten van een strategisch geplaatste Romeinse commandopost betreffen. Deze zou in het jaar 12 voor Christus gebouwd zijn voor de militaire campagnes voor het inlijven van Germania tot aan de Elbe. Het gevonden Praetorium was zelfs dermate luxueus van opzet dat wetenschappers vermoeden dat de Romeinse veldheer Drusus hier tijdelijk gewoond zou hebben. Dit laatste in echter nog niet bewezen en vormt wellicht de basis voor een nieuwe mythe in wording…

Wandeling en rondleiding

Meer weten over dit onderwerp? Bezoek dan de rondleiding over het Kops Plateau tijdens de Romeinenweek 2015 van 2 tot 10 mei 2015. Tijdens de rondleiding zal de Romeinse erfenis van het plateau centraal staan, evenals de verhalen over Holwerda’s opgravingen en de Bataafse mythe die tot op heden tot de verbeelding spreekt. Deze mythe was de aanleiding voor de eerste fase van serieuze archeologische opgravingen op het Kops Plateau en andere plekken in Nijmegen. Het zijn immers dit soort verhalen die aanzet geven tot het maken van schilderijen van spannende figuren als Claudius Civilis en Drusus in latere tijden. Locaties zoals het schilderachtige Kops Plateau spreken door deze verhalen tot de historische verbeelding en zijn daardoor uitermate geschikt voor een informatieve wandeling.

Tekst: Emiel van der Laan(Masterstudent aan de Radboud Universiteit Nijmegen)