Er is maar één reden voor een archeoloog om naar Marbella te gaan. Ik kwam niet voor de luxueuze en protserige appartementen of de golfbanen, ik wilde slechts één villa zien, een Romeinse.

 In de jaren zestig van de vorige eeuw hebben plaatselijke archeologen het open 'hart' – het peristylium – van de villa en drie aangrenzende vertrekken opgegraven en blootgelegd. Eigenlijk is het een pseudo-peristylium, want het open hof is niet aan vier, maar aan drie zijden door een zuilengalerij omgeven. De opgaande muren zijn verdwenen. Wat ons rest zijn de vloermozaïeken. En wat voor mozaïeken!

Zwart-wit mozaïeken

Behalve één kwaadafwerend en kleurrijk Medusa-hoofd in een van de zijruimten, zijn alle opgegraven vloeren belegd met zwart-wit mozaïeken. Midden in de mozaïekrand aan de korte zijde zijn ankers, dolfijnen en scheepsroeren afgebeeld. Dit soort voorstellingen, die alles met de zee(vaart) te maken hebben, kwamen geregeld op mozaïekvloeren voor. Wellicht heeft de anonieme huizenbezitter zijn geld verdiend met handel op de Middellandse Zee, die slechts enkele meters van deze villa verwijderd is. Er zijn ook resten gevonden van schelpen en naalden om netten mee te boeten. Waren de bewoners misschien vissers? Maar de villa is heel lang bewoond geweest, vanaf de eerste tot in de vierde eeuw en de opdrachtgever van het mozaïek hoeft zeker niet de nettenboeter te zijn geweest. Dit en de andere mozaïeken, die we hierna bespreken, zijn wellicht in de late tweede eeuw gelegd.

In de noord-porticus ligt aan de zijkant van een geometrische mozaïek een lang fries dat qua onderwerp een unicum is.

Bad & hygiëne

De afgebeelde voorwerpen aan de korte kant – hier was wellicht ooit een ingang – zijn van links naar rechts: twee sandalen, een rek waaraan drie 'dingen' hangen, drie schraapijzers (strigiles) en nog drie objecten. Het blijkt dat identificatie lang niet altijd gemakkelijk is. De mozaïeklegger heeft de sandalen van bovenaf weergegeven en de beschouwer kijkt tegen het rek aan alsof het aan een muur is vastgemaakt. De strigiles zijn het beste uitgangspunt voor interpretatie. De Romeinen gebruikten ze om zweet en vuil van het lichaam te schrapen. Hier lijken dus zaken afgebeeld die met het bad en persoonlijke hygiëne te maken hebben. Aan het rek kan dan een opgietlepel, stukje puimsteen en een flesje geurende olie zijn afgebeeld. Staan naast de schraapijzers dan twee kruikjes met olie? Of zijn het twee hangende spiegels? Voor het kleine voorwerp met puntje zijn veel suggesties gedaan, allemaal even plausibel, maar niet te bewijzen.  

Allerlei keukenmateriaal

In de hoek staat een groot mengvat met opscheplepel. Dat lijkt zeker, al kunnen we nog discussieren over het materiaal. Metaal of aardewerk? Duidelijk is in ieder geval dat we in het mozaïekfries vanaf de hoek te maken hebben met zaken die in de keuken of bij het diner horen.

Allereerst een rechthoekige tafel met vier poten – de mozaïeklegger heeft ze uitgeklapt! – en op die tafel liggen een ribstuk, een konijntje, een geplukte kip of vogel, een vis, drie open en drie dichte schelpen en een mes met een groot driehoekig lemmet. De ingrediënten voor het diner liggen al klaar!

Maar de kok moet alles nog wel bewerken en kruiden toevoegen. Het volgende voorwerp met concentrische cirkels is een vijzel (mortarium) met de stamper ernaast. Verder nog een bolvormig kruikje, een opscheplepel en een driepoot die gebruikt werd om een pot op het vuur te zetten. De andere objecten kunnen een asveger en een pook zijn. 

Dan volgt een braadrooster, dat normaliter van ijzer was. Natuurlijk niet in in het huis van de hoofdpersoon in Petronius' Satyricon. Deze parvenu Trimalchio heeft zilveren braadroosters waarop worstjes lekker bruin lagen te pruttelen.

Een kaasdoek? 

Het volgende voorwerp was helaas tijdens ons bezoek enigzins beschaduwd door het muurtje. In een rechthoekig frame is onderop een pot op voet afgebeeld en daarboven hangt een 'driehoek' aan het frame. Ra, ra, wat is dit? Toen ik het zag, moest ik direct aan hangop denken. Maar waarvoor gebruikten de Romeinen dit? Apicius, de grote Romeinse smulpaap, geeft geen recept waarbij zoiets nodig is. De Romeinen kenden wel allerlei soorten kaas. Werd het misschien gebruikt bij het maken van kaas? Columella, die in de eerste eeuw een zeer lezenswaardig boek over de landbouw (De Re Rustica) heeft geschreven, wijdt lang uit over het maken van kaas en geeft goede adviezen, maar kaasdoek om wrongel en wei te scheiden noemt hij niet. Raadsel! Hierna volgen op het mozaïek herkenbare zaken, zoals een amfoor, kookpot en kan.

Rijkgevulde dis

Aan een muurplank (in de schaduw) hangen een vogel aan zijn pootjes, een ribstuk en bijelkaar gebonden groenten. Na een mengvat met opscheplepel staat een tafel op twee zichtbare poten. In het midden een schenkkan en vier bekers. Zijn die bekers van zilver, glas of aardewerk?

Nog meer ingrediënten: drie kleine vogeltjes en twee vissen hangen aan haken en op een groot rond bord liggen drie preien. Daarnaast staat een verplaatsbaar kacheltje (derde afb. van boven), dat bij de dinergasten kon worden geplaatst zodat ze zelf de hoeveelheid warm water konden bepalen om aan hun wijn toe te voegen. Dan is een deel van het mozaïek verdwenen en als laatste zijn mogelijk een kastanje-pot en een diepe schaal afgebeeld. 

Eigenaar een vier-sterren-kok? 

Waarom heeft de huiseigenaar deze themata uitgekozen? We zullen het nooit zeker weten, maar we kunnen wel gissen. Baden en heerlijk eten hoorden voor de gegoede Romein bij elkaar. Na een bezoek aan de thermen ging men dineren. Dus zijn hier de geneugten van het leven op de vloer verbeeld. De gastheer kon zijn gasten op de vloer al laten zien welke heerlijkheden hen stonden te wachten. Of was de huiseigenaar gewoon een smulpaap die elk moment van de dag aan eten herinnerd wilde worden? Of was hij een vier-sterren-kok die zijn fortuin te danken had aan zijn kookkunst en aan de zeehandel? Of wilde hij juist zijn ster-kok allure vereeuwigen en tonen, zoals andere Romeinen hun vrijgevigheid etaleerden? 

Dit Marbella-mozaïek – tegenwoordig goed beschermd door een ombouw en dak – blijft voer voor archeologen!

Annet van Wiechen

beeld & tekst © conens & van wiechen

www.OudWeb.nl