Als u ooit door de ruïnes van Tivoli bij Rome of van Ephese aan de Turkse kust liep, de stenen van de Hadrian's Wall van nabij zag of de moeite nam Antinoöpolis in Egypte te bezoeken, dan liep u in de voetsporen van de Romeinse keizer Hadrianus. Hoe groots de hoofdstad Rome ook was, Hadrianus was er zich van bewust dat alle provincies belangrijk waren voor de politieke, militaire en economische stabiliteit en bezocht daarom persoonlijk alle uithoeken van zijn rijk.

Hadrianus, Graeculus

Griekenland bezocht hij ook omdat hij zich daar thuis voelde. Hij had een zwak voor veel aspecten van de Griekse cultuur en werd al vanaf zijn jeugd Graeculus (Griekje) genoemd. Hij was ereburger van Athene en had kopieën van de Erechteion-karyatiden in zijn Tivoli-villa staan.

Athene als nieuwe culturele hoofdstad

Maar het oude Athene had in Hadrianus' dagen zijn culturele glans verloren. De keizer probeerde met nieuwbouw en restauraties Athene tot nieuwe culturele hoofdstad van het Grieks sprekende deel van het Romeinse rijk te maken. Hij liet een schitterende bibliotheek bouwen waar filosofen met elkaar van gedachten konden wisselen en waar boekrollen met Griekse én Latijnse teksten werden bewaard. Hadrianus dacht ook aan de praktische kant van het leven. Wilde een stad meer dichters, schrijvers, wetenschappers en welgestelden met hun gezinnen aantrekken, dan moesten er goede watervoorzieningen zijn en natuurlijk baden, want daar hield zowel de "Latijnse" als de "Griekse" Romein van! Dus werd er een nieuw aquaduct met waterreservoirs aangelegd en een nieuw thermencomplex. Ook werd de handelsmarkt verbouwd en verbeterd. De nieuwkomers moesten ergens wonen, dus kreeg Athene een nieuwe woonwijk, de Hadrianus-wijk!

De mythische koning Theseus

Deze nieuwbouwwijk was van het 'oude' Athene gescheiden door een bijna twintig meter hoge pronkboog. Aan de ene kant stond in het Grieks: "Dit is Athene, de oude stad van Theseus" en aan de andere kant stond te lezen: "Dit is de stad van Hadrianus en niet de stad van Theseus". Theseus was een oude, mythische koning van Athene. Met deze tekst werd duidelijk aangegeven dat keizer Hadrianus – in het verlengde van het traditionele, koninklijke verleden van Athene – had gezorgd voor deze nieuwe stadsuitbreiding! Boven de doorgang was waarschijnlijk in het midden tussen de twee halfzuilen een marmeren plaat aangebracht, waarop aan de ene kant Theseus en aan de andere kant Hadrianus was geschilderd. Helaas is daarvan niets bewaard gebleven.

Hoezo Hadrianus?

Nergens staat een Romeins beeld zó op z'n plek als Hadrianus' pantserbeeld op de Griekse agora in Athene. Op die plek, eens het bestuurlijke en economische hart van de oude stad, staat de Romeinse keizer in marmer voor een decor van groen. Nu denkt u, hoezo Hadrianus? Zijn hoofd ontbreekt!

Klopt, maar elders in het Romeinse Rijk, op Kreta, in Olympia, in Amman etc., werden vrijwel identieke beelden gemaakt en neergezet. Steeds met bijna dezelfde voorstelling op het pantser. Enkele van die beelden hebben nog het hoofd: een Hadrianus' hoofd. Vandaar dat we bijna zeker kunnen zijn: dit is een beeld van keizer Hadrianus.

Verwijzing naar Rome

Dit soort pantserbeelden waren een onderdeel van de keizerlijke propaganda en dit beeld geeft duidelijk de politiek en de voorkeur van Hadrianus weer. Onder op het pantser zien we een hondachtige met twee kleine baby'tjes eronder. Direct herkennen we hierin het bekende verhaal van Romulus en Remus, stichters van Rome die als baby's in de Tiber werden geworpen en vervolgens door een wolvin gezoogd. Kortom, een verwijzing naar Rome.

De fiere godin Athena

Op het stevige fundament van deze wolvin staat fier een vrouwenfiguur. Ze houdt een schild vast en draagt een kort geschubd manteltje. Soms is ook nog duidelijk de helm op haar hoofd te zien. Kortom: de gewapende godin Athena met haar bijzondere aegis – geitevel omzoomd met slangen en overdekt met schubben – om haar schouders geslagen. Ze is frontaal en een beetje stijfjes afgebeeld, het gaat dan ook om een beeld van de godin. De uil aan haar zijde bevestigt de identificatie. De godin Athena staat op het stevige fundament van Rome. Aan weerszijden van Athena vliegen twee vrouwenfiguurtjes met kransen aan. Zij belichamen de overwinning: Victoria of voor de Grieken: Nike.

De boodschap is duidelijk: Rome vormt de basis waarop de Griekse cultuur opnieuw de overwinningskransen krijgt "aangevlogen"!

Pronkpantser

Hadrianus' ideeën waren in beeldtaal vormgegeven op het pronkpantser van zijn standbeeld. De Romeinse keizers wisten ook dat propaganda en PR belangrijke zaken waren. Zij hadden weliswaar geen kranten of internet tot hun beschikking, maar wel munten en beelden, waarop ze voor iedereen – ook voor niet geletterden – in duidelijke beeldtaal effectief hun boodschap toonden!

Wilt u meer over Hadrianus en zijn tijd weten, kom dan naar de studiedag in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden op zaterdag 5 maart. Dan neem ik u graag mee naar de wereld van Hadrianus als keizer en die van Hadrianus als mens!

Alle informatie vindt u op www.OudWeb.nl/studiedag-hadrianus

Annet van Wiechen

beeld & tekst © conens & van wiechen

www.OudWeb.nl