De grote Jupiter-tempel met de indrukwekkende ingang, het hoge altaar en het enorme plein omzoomd met vele, fraaiversierde zijruimten was de belangrijkste tempel van Heliopolis (nu Baalbek, Libanon). Hier kwamen eeuwenlang gelovigen en pelgrims Jupiter Heliopolitanus om raad vragen of hem verzoeken een blik in de toekomst te werpen. Onder hen ook keizer Trajanus, die door middel van een brief de godheid een vraag stelde.

Ten zuiden van deze hoofdtempel van Jupiter Heliopolitanus werd in de tweede eeuw een tweede, iets kleinere tempel gebouwd. Nu is deze een van de best bewaarde Romeinse tempels ter wereld. Ondanks de oorlogen, plunderingen en aardbevingen die Baalbek in de loop der eeuwen hebben geteisterd, staan veel zuilen nog steeds overeind. Overal is het steen prachtig voorzien van acanthusbladeren, palmetten, eierlijsten, bloemen, kleine figuurtjes..... Een overdaad te veel om op te noemen.

In situ

Zelfs gedeelten van het rijkversierde stenen plafond tussen de bijna 18m hoge buiten-zuilen en de cellamuren zijn nog in situ bewaard gebleven. Versierd met geometrische patronen, blad- en bloemmotieven en vrouwenhoofden. Het waren de personificaties van steden, met stadsmuren als hoed op het hoofd. Waarschijnlijk betreft het de steden die financieel bijdroegen aan de tempelbouw en een religieuze binding hadden met Heliopolis en met die goden van deze tempel.

Zelfs de majestueuze tempelingang is intact. De sleutelsteen van de bovendorpel lijkt van 13m  hoogte te willen neerstorten, zoals te zien is op deze foto van rond 1870.

Gelukkig is de situatie tegenwoordig onder controle en heeft men de sleutelsteen gestabiliseerd. Jarenlang was het gevaar zo groot, dat men zelfs een pijler onder de steen had gemetseld als steun.

Steden hebben in de buidel getast om de tempelbouw mogelijk te maken. Kosten noch moeite werden gespaard om de goden, vereerd in deze tempel, een dak boven hun goddelijke hoofden te geven. Maar om welke god(en) gaat het?

De Bacchus-tempel of toch niet?

De tempel wordt weliswaar de Bacchus-tempel genoemd, maar dat is een foute benaming. DE naam is afgeleid van figuurtjes op een van de tempelreliëfs die als Bacchus-volgelingen lijken te dansen. Nee, niets is met zekerheid bekend over de god of goden die hier vereerd werden .... Er zijn té weinig goede bronnen.

Uit niets blijkt dat er andere goden dan dé Heliopolis-goden – Jupiter, Venus en Mercurius – werden vereerd. Aan de onderkant van de bovendorpel van de enorme tempelingang is Jupiters adelaar afgebeeld terwijl hij een caduceus in zijn klauwen houdt, Mercurius' staf omwonden met twee slangen! Op deze prominente plaats in de tempel zijn verwijzingen aangebracht naar Jupiter en Mercurius. Het vliegende erosje dat rechts van de adelaar een guirlande vasthoudt, zou kunnen verwijzen naar Venus, Eros' moeder.

 

Zou deze tempel dan gebouwd zijn omdat de populair geworden cultus zoveel meer pelgrims trok dat men extra cultus-ruimten nodig had? Of kregen de gelovigen een actievere rol in de cultus? Of was er juist sprake van een meer 'mysterieus' karakter van de cultus? Juist vanaf de tweede eeuw genoten overal in het Romeinse Rijk mysterie-religies grote populariteit. Wilden de priesters van Heliopolis aan deze mysterie-trend meedoen? Feit is, dat de cella vanbinnen groots was versierd met nissen – waar ongetwijfeld ooit beelden in hebben gestaan – en achterin zelfs werd afgesloten met een verhoogd "heilige-der-heiligen". Het is (nog) een raadsel!

We dwalen urenlang door de resten van de twee enorme tempels en proberen zoveel mogelijk details te bekijken. De stenen leeuwenkop die eens het regenwater van het Jupiter-tempeldak naar beneden spuwde en nu hét icoontje geworden is van Baalbek, de graffiti die negentiende-eeuwse reizigers hebben achtergelaten om aan te geven dat ook zij in Baalbek waren, de herinnering aan het bezoek van de Duitse keizer in 1898, het kleine museumpje in de middeleeuwse toren en het grotere door Unesco gesponsorde museum in de onderaardse gewelven van de tempel ...  En dan hebben we het nog niet eens gehad over de grote Jupiter-tempel, het kleine Venus-tempeltje en zijn echo tot in Rome, de Byzantijnse kerk, het middeleeuwse Baalbek. U hebt gelijk, dát zijn andere verhalen ...

Annet van Wiechen

beeld & tekst © conens & van wiechen, zwart-wit foto © Rijksmuseum, Amsterdam

www.OudWeb.nl