Opgraving Zwammerdam 2 in 1972.
Universiteit van Amsterdam - (ACASA)
Vijftig jaar Zwammerdamschepen: Do you remember?
Donderdag 9 december 2021 was het precies vijftig jaar geleden dat de scheepsopgravingen in Zwammerdam (ZH) begonnen. De opgraving van de schepen volgde op de eerdere ontdekking van het hoofdkwartier van een Romeinse vesting in 1968. Het terrein - dat later Ipse de Bruggen, landgoed Hooge Burch zou gaan heten - stond vanaf die datum bijna vier jaar in de schijnwerpers vanwege de ene spectaculaire vondst na de andere. Koninklijk bezoek waardig!
Tekst: Patricia Pol en Tom Hazenberg
Zeg ‘Zwammerdamschepen’ en je zegt ‘Maarten de Weerd’. De Weerd, archeoloog, opgravingsleider (Universiteit van Amsterdam) en schrijver van het proefschrift Schepen voor Zwammerdam is ook na vijftig jaar nog een autoriteit op het gebied van de Romeinse schepen type Zwammerdam. Voor dit artikel werd hem gevraagd wat de ontdekking van de Zwammerdamschepen en de benoeming van het type Zwammerdam betekend heeft voor de maritieme archeologie.
De Weerd: ‘(Inter) nationaal en maritiem gezien heeft ‘Zwammerdam’ alleen zijdelings met maritieme (onderwater) archeologie te maken. Maar Zwammerdamschepen zijn qua constructie typische binnenvaartschepen en verbreden daarmee onze kennis van de Romeinse houtbouwtechnologie die we goed kennen van de schepen die de Middellandse Zee bevoeren!’ Hij voegt eraan toe dat alleen na de opgravingen het mogelijk was de bouwwijze van de Zwammerdamschepen in alle details te documenteren, zoals dat nu op de restauratiewerf in Museumpark Archeon plaatsvindt. De Weerd: ‘Zo krijgen we een veel duidelijker beeld van het ‘Zwammerdam’ genoemde scheepstype platte rijnaak.’
Conserveren!
Niet alleen de kennis van de bouwwijze van de schepen zijn door de ontdekking in een stroomversnelling geraakt. De Weerd: ‘de opgravingen van de schepen zijn de feitelijke aanzet geweest voor de grootschalige uitbouw van de conserveringscapaciteit van archeologisch grootnathout in ons land, eerst in Ketelhaven, later in Lelystad’. Laura Koehler, hoofd conservering van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, onderschrijft dit volledig: ‘Wat mij betreft is de ontdekking van de Zwammerdamschepen niet alleen archeologisch van grote betekenis geweest, maar vooral ook op het gebied van conservering van archeologisch scheepshout ofwel ‘groot archeologisch nathout’ in Nederland. Het betekende de start van de ontwikkeling van de nu nog steeds beproefde methode om archeologisch hout te gaan impregneren met Poly Ethyleen Glycol (PEG)’.
Koningin Juliana bezoekt wrak Romeins schip in Zwammerdam.
Universiteit van Amsterdam (ACASA)
De universal outstanding value van de Zwammerdamschepen
‘De vondst in Zwammerdam betekende het begin van een rijke Nederlandse onderzoekstraditie naar de scheepsbouw, binnenvaart en handel langs de limes’, zegt archeoloog Tom Hazenberg. Hij haalde samen met directeur van Museumpark Archeon, Jack Veldman, de Zwammerdamschepen terug naar Alphen aan den Rijn. Hij vervolgt: ‘Er volgden opgravingen van vergelijkbare platbodems in Kapel-Avezaath, Druten en Woerden. Nu, vier decennia later, zijn langs de Rijn-limes van Zwammerdam tot aan Utrecht-Leidsche Rijn ongeveer twintig Romeinse scheepswrakken bekend. De schepen met hun hout, ijzeren nagels, breeuwsel, gebruiksobjecten, lading en de vondstcontext, bieden buitengewone mogelijkheden voor onderzoek. Ze zijn typerend voor de Neder-Germaanse limes als riviergrens, die diende als een vitale transportbaan tussen het Germaanse en Gallische achterland met de Noordzee. De schepen speelden dan ook een hoofdrol in de nominatie van de Neder-Germaanse limes tot UNESCO Werelderfgoed.’
Do you remember?
Om 50 jaar type Zwammerdam te vieren zal in Alphen aan den Rijn - Wereldstad aan de Limes - een aantal bijzondere evenementenworden georganiseerd, zoals een publiekscongres in Museumpark Archeon en speciale arrangementen in de tentoonstellingsruimte van de Zwammerdam 2 en de restauratiewerf. Daarnaast loopt er een bijzonder video-project. Verhalen van betrokkenen bij (de opgraving van) de Zwammerdamschepen - van toen en nu - maar ook van Alphenaren worden opgetekend. Dat zal onder andere leiden tot een expositie in bezoekerscentrum NIGRVM PVLLVM. Want zoals de heer Groffen, de man die in zijn lunchpauze de Zwammerdam 2 vond, al zei: ‘Mijn hele leven ben ik de Romeinse schepen uit Zwammerdam blijven volgen, ook letterlijk.’
