Pijnlijk souvenir of historische bron? De bunkers van de Atlantikwall tekenen al 80 jaar het kust- en duinlandschap van Noord-Holland. Wat gebeurde er na de oorlog met deze betonnen herinneringen? 

De afgelopen decennia is het gebruik en daarmee ook de visie op de restanten van de Atlantikwall sterk veranderd. De oorspronkelijke schuilplaatsen werden enkele generaties later een schatkamer voor historische verhalen én archeologische vondsten. Wat vertelt dat ons over de veranderende gedachtegang onder archeologen met betrekking tot dit erfgoed, achtergelaten door de bezetter? 

Behouden slopen of hergebruiken? 

Kort na de Tweede Wereldoorlog lagen de stranden bezaaid met versperringen en landmijnen die allemaal geruimd moesten worden. De zware betonnen constructies van de honderden bunkers, oorspronkelijk bestand tegen zware bombardementen, bleken een grotere uitdaging. Met explosieven werden alleen de structuren die het meest in de weg stonden opgeblazen, zoals bijvoorbeeld te zien op tekeningen van kunstenaar Dirk Vis uit 1946. In de jaren 50 tot 80 kregen bunkers nieuwe bestemmingen als hangplek, vakantiehuisje of explosievenopslag. Foto’s uit de jaren 60 en 70 geven een fraai beeld van het grote contrast tussen de grauwe betonnen ‘bunkerdorpen’ en toeristen in kleurrijke badkleding. Vanaf de jaren 80 nam de flora en fauna steeds meer bezit van bunkers. De donkere, half in het zand verborgen ‘grotten’ van beton en verroest ijzer bleken een perfecte schuilplaats te bieden voor vleermuizen. Oude tankgrachten, oorspronkelijk bedoeld om vijandelijke voertuigen tegen te houden, vormden een nieuw habitat voor bijzondere planten en amfibieën. Maar wat gebeurde er met de tastbare herinneringen die nog verscholen lagen in de verschillende bunkers van de Atlantikwall? 

Van recente verstoring tot historische bron 

Veel archeologen hebben het erfgoed van de Tweede Wereldoorlog lang veronachtzaamd en gezien als een ‘recente verstoring’. Het waren dan ook met name particuliere detectoramateurs en zogenaamde bunkerploegen die in en rond bunkers zochten naar sporen die de bezetter had achtergelaten. Inmiddels houden echter ook archeologen rekening met dit militaire verleden aan de Hollandse kust en worden vandaag de dag de bunkers van de Atlantikwall gezien als belangrijk cultureel erfgoed, evenals de vondsten die de bunkers lange tijd hebben geconserveerd. Tandenborstels, parfumflesjes, inktpotjes, lege patroonhulzen en gasmaskerfilters, maar ook dobbelstenen en drankflessen geven een beeld van het dagelijks leven van de Duitse militairen die tijdens de oorlog in de bunkers verbleven. 

Archeologie van de toekomst

Met deze aan de oorlog gerelateerde resten houden de verhalen van de bunkers niet op. Zoals blijkt uit archiefstukken was de naoorlogse generatie erg creatief in de omgang met de betonnen bouwwerken die in eerste instantie puur als afschrikwekkende obstakels werden gezien. De herbestemming van de bunkers tot vakantiehuizen en jeugdhonken heeft ook zo zijn sporen achtergelaten. Hoewel archeologen nu nog nauwelijks rekening houden met de materiële cultuur van de jaren 60, 70 en 80, is het een kwestie van tijd dat ook het in de bodem belandde afval van de naoorlogse generaties in en rond de bunkers uiteindelijk de archeologie van de toekomst zal gaan vormen. 

Tentoonstelling in Huis van Hilde 

In Archeologiemuseum Huis van Hilde is tot en met 23 februari 2025 de tentoonstelling Van schuilplaats tot schatkamer. Atlantikwall-bunkers sinds de oorlog te zien. Aan de hand van niet eerder getoond beeldmateriaal uit de historische collectie van de Provinciale Atlas Noord-Holland en archeologische vondsten van recente opgravingen uit onder andere bunkers rond Wijk aan Zee, de Afsluitdijk en uit de Texla-Bunker op Texel, wordt het naoorlogse gebruik van de bunkers in beeld gebracht. Huis van Hilde organiseert deze zomer ook fiets- en wandeltochten langs de Atlantikwall en lezingen over dit onderwerp. Kijk voor meer informatie op www.huisvanhilde.nl.