Uit onderzoek in de afgelopen jaren is veel bekend geworden over de levendige gemeenschappen in en nabij de forten, die de Romeinen langs de grens van het Romeinse Rijk in Nederland, de limes, bouwden. In die gemeenschappen maakten niet alleen soldaten de dienst uit, maar speelden ook vrouwen en kinderen een belangrijke rol. Het grensgebied blijkt een smeltkroes van mensen en ideeën te zijn geweest, die allemaal deel uitmaakten van de kosmopolitische Romeinse samenleving.

Het Romeinse Rijk bestreek gedurende de eerste eeuwen van onze jaartelling een groot deel van Europa, NoordAfrika en het Nabije Oosten. Het Rijk werd bewaakt door het Romeinse leger, bestaande uit legioenen en hulptroepen (auxilia). De soldaten van die hulptroepen waren vaak zelf geen Romeins staatsburger, maar manschappen uit door Romeinen bezette gebieden. Zij hadden de belangrijke taak om samen met de Romeinse legioenen de grenzen van het Rijk te bewaken. In het noordelijke deel van Rijk liep de grens vanaf de regeerperiode van keizer Caligula (37-41 na Chr.) tot in de vierde eeuw na Chr. langs de Rijn. Deze limes bestond uit een keten van forten, kleinere versterkingen en wachttorens met bijbehorende wegen, kadewerken en oeverversterkingen. De grens telde langs de Rijn minstens elf, en waarschijnlijk zelfs negentien forten, castella genoemd. Rond en nabij de castella ontstonden dorpjes. Net als de soldaten kwamen de bewoners daarvan vaak uit heel andere delen van het Romeinse Rijk. Al met al woonde en werkte langs de limes een bont gezelschap van boeren, burgers, buitenlui - lokale en nieuwe bevolking - en natuurlijk de soldaten zelf.

Familieleven

Een soldaat had de plicht het Romeinse leger 25 jaar lang te dienen. Na het voltooien van de diensttijd kregen de soldaten het Romeinse burgerrecht, dat werd vastgelegd in een militair ‘diploma’. Na de diensttijd mocht een veteraan voor de Romeinse wet met zijn vriendin trouwen. Hun kinderen werden door de Romeinse staat automatisch erkend als staatsburger en konden vervolgens dienst nemen in de legioenen, die aan staatburgers was voorbehouden. Op die manier konden zij carrière maken in de Romeinse maatschappij. Niet alleen in de forten, maar ook in de omliggende dorpjes was sprake van een sterke militaire verbondenheid. Sommige afgezwaaide soldaten keerden naar hun thuisland terug, maar vaak bleven zij met hun gezin bij het fort langs de Rijn wonen. Bij archeologische opgravingen van de castella en de ernaast gelegen dorpen zijn veel vrouwen- en kinderschoenen gevonden. Ook vondsten als sieraden, make-up artikelen, parfumflesjes, weefgewichten, spinklosjes en miniatuur serviesjes wijzen op de structurele aanwezigheid van gezinnen. In het Romeinse fort van Valkenburg (ZH) kwamen een houten speelgoedzwaardje en –paardje aan het licht; blijkbaar speelden er in het fort kinderen. Ook bedienden maakten deel uit van de samenleving langs de limes. Hun aanwezigheid is echter lastig aan te tonen via archeologisch materiaal omdat zij weinig bezittingen hadden, maar er zijn zeker aanwijzingen. Een van hen was de dienster Salvia Fledimella. Haar voormalige baas, Sextus Salvius, liet na haar dood een kostbare grafsteen voor haar oprichten.

Broederschap

De soldaten waren vanaf de tweede eeuw steeds vaker op dezelfde plaats gelegerd tijdens hun lange diensttijd. Dat resulteerde in een hechte broederschap tussen de soldaten, maar ook tussen de verschillende militaire eenheden in de provincies van het Romeinse Rijk. Het Romeinse leger ontwikkelde een eigen cultuur, die vooral zichtbaar was in het wapentuig, de uitrusting en de kleding van de soldaten zelf. Het feit dat Romeinse soldaten overal in het rijk er min of meer hetzelfde uitzagen, duidt op een grote verbondenheid binnen het leger. Het uiterlijk van de soldaten werd namelijk niet van hogerhand opgelegd, maar was voor soldaten onderling een persoonlijke stijlkeuze.

De rest van dit artikel lees je in Archeologie Magazine 2 van 2020. Nooit meer een editie van dit prachtige magazine missen? KLIK HIER! Of kijk op onze WEBSHOP voor losse bladen.