Eind maart 2020 erkende de Europese Unie de archeologische site Ostia Antica, nabij Rome, als Europees cultureel erfgoed. Dit vanwege de belangrijke rol die deze oude havenstad in de Europese geschiedenis en cultuur speelde. De belangrijkste functie van de nederzetting was oorspronkelijk het beschermen van de monding van de rivier de Tiber, maar in de keizertijd ontwikkelde de stad zich ook verder als commercieel centrum. De site raakte in de loop van de 5^e eeuw na Christus in verval. Vandaag de dag glorieert de plaats mede na verscheidene onderzoeken en restauraties steeds meer als een Romeinse stad vol met grootse, interessante en fotogenieke overblijfselen.

Wie wil beleven hoe een Romeinse stad er ooit heeft uitgezien doet er goed aan naar Napels af te reizen om in de omgeving daarvan de welbekende sites Pompeii en Herculaneum te bezoeken. Maar totdat de corona-ellende uitbrak werden die sites bijna platgewalst door toeristen. Dat zal in de toekomst wellicht niet veel anders zijn, al is het op dit moment nog verre van duidelijk hoe het toerisme zich de komende tijd verder zal ontwikkelen. In ieder geval was het al ruim vóór die coronatijd duidelijk geworden dat er naast die sites nog een prima alternatief voor zo’n belevenis van een echte oude Romeinse stad was te vinden. En wel in de omgeving van die Eeuwige Stad zelf. Dit alternatief bieden de ruïnes van het Romeinse Ostia, Ostia Antica, gelegen op zo’n 30 km ten westen van Rome. Een weliswaar minder spectaculair alternatief doordat het in tegenstelling tot beide overbekende sites, niet plots maar geleidelijk aan in verval raakte. Het biedt juist wellicht daardoor ook een bredere en meer suggestieve kijk op het leven in een Romeinse stad.

Ostia Antica lag oorspronkelijk aan de monding van de rivier de Tiber aan de westkust van Italië en was in de Romeinse tijd ook de havenplaats van Rome. Door veranderingen in de riviergeul en de kustlijn zijn de overblijfselen nu ruim 3 km van de (Tyrreense) zee verwijderd. De opgravingen liggen bij het moderne plaatsje Ostia (de naam is afgeleid van het Latijnse ostium = ingang), dat met onder andere de moderne badplaats Lido di Ostia deel uitmaakt van de gemeente Rome (aan de andere, noordelijke, monding van de Tiber ligt overigens de luchthaven Fiumicino, ook bekend als Luchthaven Rome Leonardo da Vinci).

Het archeologische gebied van Ostia Antica omvat thans een uitgestrekt park van ca. 100 hectare vol met interessante Romeinse ruïnes. Terecht kreeg de site recent ook een Europese erkenning in de vorm van de toekenning van een Europees erfgoedlabel (zie kader). En als klap op de vuurpijl: de havenstad blijkt groter te zijn geweest, groter zelfs dan Pompeii, zoals blijkt uit recent onderzoek.

Van haven, havenstad naar steengroeve

De havenplaats Ostia zou volgens legendarische bronnen door koning Ancus Martius rond 630 v.Chr. zijn gesticht. Hij was de vierde van de zeven koningen van Rome die van 753 tot 509 v.Chr. zouden hebben geregeerd, waarna Rome een republiek werd. Andere bronnen, waaronder archeologische, maken melding van vondsten van een nederzetting die ter plaatse in de 4e eeuw v.Chr. zou zijn ontstaan om de oude Latijnse havenstad Antium - die in 338 v. Chr. door Rome was veroverd - gedeeltelijk te vervangen. Hoe dat ook zij, Ostia was in ieder geval al vroeg een belangrijke havenplaats. Allereerst voor militaire doeleinden: als oorlogshaven vooral in de Tweede Punische Oorlog (218 v. Chr. – 201 v. Chr.). Maar ook als handelshaven kwam de plaats tot bloei vooral door de grote zoutwerken in de omgeving en als overslagplaats voor de graanvoorziening van Rome. Tijdens de burgeroorlogen in de eerste eeuw v.Chr. werd de haven verwoest, maar later herbouwd en gemoderniseerd met onder meer vernieuwde en ruimere stadsmuren.

Lees het hele artikel in Archeologie Magazine nummer 3 2020