De kariatiden op de Akropolis in Athene.
Giuseppe Boccucci, eigen foto.
Kariatiden: Griekse kunst in Groot-Brittannië
Samen met het Parthenon vormen zij de iconen van de Akropolis in Athene: de kariatiden. Op de Akropolis sieren zij de zuidelijke hal van het Erechtheion. De kariatiden zijn zuilen die bestaan uit beelden van vrouwen uit de oude Griekse stad Karyae. In dit artikel bespreken we de bijzondere legende van de vrouwen uit Karyae, de kariatiden op de Akropolis en hoe de kariatiden nog altijd zorgen voor diplomatieke spanningen tussen Griekenland en Groot-Brittannië.
Het verraad van de Kariatiden
Aan het begin van de vijfde eeuw v.Chr. was het vasteland van het hedendaagse Griekenland verwikkeld in de Grieks-Perzische oorlogen. Het Perzische leger onder leiding van sjah Darius de Grote wilde Athene laten boeten voor de Ionische Opstand (499-493 v.Chr.). Bij deze opstand kwamen de in Klein-Azië (het huidige Turkije) levende Grieken in opstand tegen de Perzische overheersing.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Niet elke stadstaat op het Griekse vasteland stond aan de zijde van Athene. Karyae, gelegen op de Peloponnesos, koos de zijde van de Perzen. Nadat de Grieken de oorlog hadden gewonnen, wreekten zij zich op de inwoners van Karyae. Alle mannen werden vermoord en alle vrouwen (Kariatiden) werden weggevoerd als slaven. Ter herinnering aan deze gebeurtenis ontstond er een nieuw type zuil: de kariatide. Deze zuil symboliseerde de eeuwige last die de Kariatiden moesten dragen. Dit type zuil is bij meerdere gebouwen uit zowel de oudheid als de (vroeg)moderne tijd toegepast. Bekende voorbeelden zijn het Louvre in Parijs en de Winkel van Sinkel in Utrecht.
De kariatiden op een gevel van het Louvre.
139904, via Pixabay.
De kariatiden bij de ingang van de Winkel van Sinkel in Utrecht.
G. Lanting, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.
Erechtheion: een multifuncitoneel gebouw
De bekendste kariatiden zijn te vinden in het Erechtheion in Athene. Deze tempel uit het einde van de vijfde eeuw v.Chr. is gewijd aan stadsgodin Athena, zeegod Poseidon en de mythische koning Erechtheus. Volgens de overlevering is Erechtheus de zoon van de smidsgod Hephaestos Hij wist Athene te beschermen tegen een grootschalige aanval uit Thracië, de streek in het noordoosten van het huidige Griekenland.
Het Erechtheion, met rechts de kariatidentribune.
Giuseppe Boccucci, eigen foto.
Het in 406 v.Chr. voltooide Erechtheion behield nog lang zijn functie als gebedshuis. Ten tijde van het Byzantijnse Rijk werd het Erechtheion verbouwd tot een kerk ter ere van de Heilige Maagd Maria. Na de Ottomaanse inname van Athene in de vijftiende eeuw kreeg het Erechtheion wederom een nieuwe functie. Het werd verbouwd tot een kruitmagazijn en een onderkomen voor de harem van de Ottomaanse gouverneur in Athene. In 1645 werd het inmiddels bijna 2.000 jaar oude gebouw zwaar beschadigd bij een blikseminslag.
Verwoesting van de Akropolis
De toestand van de tempels op de Akropolis verslechterde tijdens de Moreaanse Oorlog (1684-1699) tussen de Republiek Venetië en het Ottomaanse Rijk. Hierbij werd in 1687 de Akropolis door de Venetianen belegerd. Een Venetiaanse kogel raakte een Turks kruitmagazijn boven op de Akropolis, wat zorgde voor een explosie en enorme schade aan de nog bestaande tempels en sculpturen.
Na de stichting van de eerste moderne Griekse staat verkreeg de Akropolis in 1832 de monumentenstatus. Sindsdien werden er pogingen ondernomen om dat wat nog overeind stond te conserveren en restaureren. Voor de restauratie werden er ook replica’s gemaakt van missende onderdelen van de tempels, om zo toch een aanzienlijk deel van de tempels weer op te kunnen bouwen. Zo zijn er in de jaren 1970 zes replica’s gemaakt van de kariatiden van het Erechtheion. Vijf van de originele kariatiden bevinden zich, samen met andere archeologische vondsten van de Akropolis, in het Akropolismuseum.
Drie van de originele kariatiden in het Akropolismuseum in Athene.
Tilemahos Elfthimiadis, CC BY-SA 2.0, via Flickr.
Betere conservatie of kunstroof?
Halverwege de achttiende eeuw was de Akropolis zwaar beschadigd door meerdere oorlogen tussen Venetië en het Ottomaanse Rijk. Door deze verwoestingen namen buitenlandse bezoekers van Athene steeds vaker fragmenten mee die afkomstig waren van de Akropolis, met als doel deze te conserveren. De Britse ambassadeur van de Ottomaanse sultan in Constantinopel (het huidige Istanbul) kreeg aan het begin van de negentiende eeuw toestemming om Griekse artefacten te verschepen naar Groot-Brittannië, om ze in het British Museum te conserveren. Voorbeelden hiervan zijn de friezen van het Parthenon en één van de 6 originele kariatiden van het Erechtheion.
De kariatide in het British Museum.
Publiek domein, via Wikimedia Commons.
De Parthenonfriezen in het British Museum.
Andrew Dunn, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons.
De aanwezigheid van deze Griekse artefacten in het Verenigd Koninkrijk is in het hedendaagse Griekenland nog altijd een gevoelig punt. Al ruim veertig jaar maakt de regering in Athene zich hard voor de terugkeer van de beeldhouwwerken naar Griekenland, maar zonder resultaat. Volgens Groot-Brittannië zijn de marmeren fragmenten volledig legaal en met toestemming van de toenmalige machthebber naar het British Museum in Londen verscheept. Daarnaast stelt de Britse overheid dat het destijds verouderde en te kleine Akropolismuseum geen geschikte plek is voor de Griekse objecten in Londen. Ook toen het gloednieuwe verbouwde Akropolismuseum in 2009 zijn deuren opende, weigerde de Britse overheid de Griekse artefacten terug te geven aan Athene.
