Het oude Egypte kende tijdens haar lange geschiedenis veel belangrijke steden. De meerderheid daarvan zijn echter niet goed te onderzoeken omdat de loop van de Nijl veranderd is, omdat de grond in de dichtbevolkte delta gebruikt wordt voor landbouw of omdat er simpelweg nog altijd gebouwen staan. Een belangrijke uitzondering daarop zijn de ruïnes van Amarna, de hoofdstad van de excentrieke farao Achnaton. Deze bijzondere archeologische vindplaats wordt al sinds de jaren 1970 onderzocht door het ‘Amarna-project’.

Religieuze revolutie

Toen Achnaton de troon besteeg, bestond de religie van het oude Egypte uit veel verschillende goden zoals Isis, Osiris en Anubis. Deze werden vaak afgebeeld als mensen, dieren of een combinatie van de twee. De belangrijkste god in dit pantheon was Amon-Ra. De ‘ketterse farao’ Achnaton liet deze traditionele godsdienst al vrij snel na zijn troonbestijging achter zich en richtte zich op het vereren van maar één god: Aton, de zon. Deze werd enkel afgebeeld als een zonneschijf met zonnestralen. Op reliëfs waarop het koningspaar Achnaton en Nefertiti werden afgebeeld, hadden die stralen ook handen, waarmee Aton de ankh, het symbool voor leven, aan de farao gaf. Op die manier zorgde Aton, de bron van al het leven, via de farao voor de mensen.

Nieuwe hoofdstad

In het vijfde jaar van zijn regering koos Achnaton ervoor om een volledig nieuwe stad te bouwen ter ere van Aton in Midden-Egypte. Deze stad noemde hij Achetaton, wat ‘de horizon van de god Aton’ betekend. Tegenwoordig heet de plaats Tell el-Amarna oftewel ‘Amarna’. De stad werd in hoog tempo door de farao uit de grond gestampt; er moesten dan ook 30.000 mensen wonen, waaronder het hele hof. De nieuwe stad werd exemplarisch voor de eigengereidheid van koning Achnaton en zijn regeerperiode wordt dan ook wel de ‘Amarna-periode’ genoemd. Achteraf was deze periode maar een korte onderbreking in de verder zeer consequente Egyptische cultuur. Na de dood van Achnaton werden zijn hervormingen teruggedraaid door zijn opvolgers. De traditionele godsdienst werd in ere hersteld en Amarna werd verlaten. Tevergeefs probeerden de Egyptenaren om deze ‘blasfemische’ periode uit de geschiedenis te wissen.

De vergeten stad

Amarna ligt op een plat stuk land op de oostelijke oever van de Nijl en is omringd door steile rotswanden en de woestijn. De kern van de stad bestaat uit paleizen en tempels met daaromheen een zuidelijke en noordelijke woonwijk. Dichter bij de rotswand lag ook nog een arbeidersdorp voor mensen die daar in steengroeves of graftombes werkten. De meeste huizen in de stad bestonden uit zongedroogde kleistenen. Het westelijke gedeelte van de stad is grotendeels verwoest door landbouw, op een klein bouwwerk na dat in de 5^e of 6^e eeuw na Christus overgenomen werd door koptische monniken. Recent heeft het onderzoek van het Amarna-project zich vooral gericht op de grote tempel voor Aton in het centrum van de stad. De tempels van Aton verschilden van traditionele Egyptische tempels doordat ze geen dak hadden, waardoor de zonnestralen direct op het altaar konden vallen. Farao Achnaton en zijn vrouw Nefertiti werden vaak afgebeeld terwijl ze offergaven brachten aan de god. Tegelijkertijd werden ze ook veel realistischer en in intiemere situaties afgebeeld dan gebruikelijk was in de Egyptische kunst. Dit werd ook wel de ‘Amarna-stijl’ genoemd en is dan ook veel in de stad teruggevonden.

 

Het Amarna-project

Juist omdat de stad Amarna al na ongeveer elf jaar verlaten werd, is de stad relatief goed bewaard gebleven. Dit betekent niet dat er nog hele gebouwen overeind staan, van de meesten is alleen het fundament nog over. Dit geeft archeologen wel een goed beeld van bijvoorbeeld de indeling en stratenpatroon van de stad. Daarnaast zijn er ook veel voorwerpen gevonden. De eerste opgravingen van Amarna begonnen al in 1892 en vanaf 1977 begon het archeologische onderzoek van het ‘Amarna-project’ onder leiding van professor doctor Barry Kemp en de Egypt Exploration Society, dat tot op de dag van vandaag duurt. Het project werkt ook samen met de universiteit van Cambridge. Door de jaren heen zijn er veel belangrijke vondsten gedaan in Amarna. Denk bijvoorbeeld aan de beroemde buste van koningin Nefertiti, die nu in Berlijn staat, of een archief vol diplomatieke brieven dat teruggevonden is in het paleis en dat een uniek inkijkje geeft van de buitenlandpolitiek van Egypte. Op deze manier geeft juist een periode die de Egyptenaren zelf graag wilden uitwissen archeologen veel informatie.

Bronnen: Amarna Project, Historisch Nieuwsblad, Kathryn A. Bard, An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt,  Ronald T. Ridley, 'Akhenaten: a historian’s view, Erik Hornung, 'Akhenaten and the Religion of Light'.