Iedereen kent het gouden masker van Toetanchamon en iedereen kent de Grote Piramide van Cheops. Het zijn stuk voor stuk iconen, maar wat veel mensen niet weten is dat het Egypte van de farao's nog eindeloos veel meer heeft te bieden. Deze maand: een onvolprezen standbeeld.

In zowel het Nederlandse basis- als voortgezet onderwijs, zo meldt internet-encyclopedie Wikipedia, wordt "als leidraad [...] een indeling in tien tijdvakken gehanteerd". In die indeling valt het oude Egypte niet onder deel twee, de oudheid, maar onder deel een, de prehistorie. Een beslissing die niet op zichzelf lijkt te staan, want de term 'klassieke oudheid' geldt uitsluitend voor de Grieken en Romeinen. Op de website van het Historisch Nieuwsblad wordt in een artikel over geschiedenisonderwijs op het VMBO geschreven dat docenten zich soms "genoodzaakt [zien] keuzes te maken: dan maar geen Egypte".

Minachting

Het lijkt er een beetje op dat het geschiedkundige establishment wat neerkijkt op het Egypte van de farao's en datzelfde dedain is ook te zien bij de culturele "afdeling". Google op "world's greatest works of art" en je komt, zowel bij kwaliteitskrant The Guardian als bij reiswebsite ucityguide en op biographyonline.net, in de top tienen géén oud Egypte tegen. "Aan een vergelijking met de Griekse kunst ontkomt de Egyptische zelden", zo meldt een boekje van het Vooraziatisch-Egyptisch Genootschap Ex Oriente Lux, "en meestal wordt zij minder hoog gewaardeerd". Het is alsof Griekenland en Rome de grote jongens zijn en de farao's in die artistieke eredivisie daarentegen net niet meespelen. Dit terwijl  in werkelijkheid Egypte reeds kunst schiep toen die zogenaamde 'klassieken' nog niet eens in de lúíers lagen.

Tempelvondst

Het is 2530 v.Chr., in Egypte i farao Chephren aan de macht. Bouwer van de tweede piramide van Gizeh (naast die van Cheops) en daarnaast waarschijnlijk verantwoordelijk voor de wereldberoemde sfinx. Nederland was destijds nog één groot zompig moeras, de VS een onontgonnen terrein vol bizons en beren en van Athene en Rome had nog nooit iemand gehoord. Egypte echter was een staat met schrift, religie, architectuur, rechtspraak, een centraal bestuur en, waarmee we weer terug zijn bij Chephren, kunst. De farao  liet namelijk naast zijn piramide, zoals gebruikelijk, een tempel bouwen. Vanuit die tempel liep er, opnieuw conform de richtlijnen, een processieweg naar een tweede tempel. Die tweede werd in 1852 opgegraven uit het zand, door de Franse archeoloog Auguste Mariette. In deze tempel werd een beeld gevonden. Een beeld dat tegenwoordig te boek staat als een van de absolute pronkstukken van het Egyptisch Museum Caïro.

Een meesterwerk

Gehouwen uit een massief blok dioriet, een van de hardste steensoorten ter wereld, en dat in een tijd waarin men amper goed metaal gereedschap had. Een kleine 1,70 meter hoog, zwart met groenwitte vegen en strepen (de natuurlijke kleur van het steen) en even simpel als doeltreffend. Farao Chephren is zittend afgebeeld, staart recht voor zich uit en heeft beide handen op schoot – de linker plat en de rechter tot vuist gebald. Zijn hoofd is voorzien van de koninklijke nemes-hoofdtooi, met opgerichte koningscobra. Achter hem, op de rugleuning van zijn troon, staat een valk. Dit symbool voor het faraonische koningsschap laat zijn vleugels beschermend op de schouders van de farao rusten, maar daarmee houdt het qua symboliek nog niet op. De stoelpoten van de troon hebben leeuwenklauwen als uiteinden en de beide zijkanten zijn versierd met lotus en papyrus, de wapenplanten van noord- en zuid-Egypte. Op en top een koningsbeeld.  De Duitse egyptologen Matthias Seidel en Regine Schultz spreken in hun boek over Egypte dan ook niet zonder reden van "een meesterwerk" en van "een virtuoze materiaalbewerking". Iets waar ze, u raadt het al, bepaald niet alleen in staan.

Kunst met een grote K

"Deze grootse stijl van uitbeelding", zo meldt een dik egyptologisch kunstboek over het beeld, "heeft in de Egyptische beeldhouwkunst [...] nooit meer een zo geslaagde voltooiing gevonden". Egyptoloog Cyril Aldred heeft het in zijn standaardwerk Egyptian Art over "een absoluut meesterstuk". Een vierde boek over Egyptische cultuurschatten noemt het beeld "een van de volmaaktste voortbrengselen der Egyptische kunst". Loftuitingen die niet zonder reden zijn, want, naast prachtig, "heeft" het beeld ook iets. Het straalt een soort zelfverzekerdheid uit – maar geen arrogantie. Een soort aura van royaliteit. Veel meer dan bij veel andere beelden bekruipt je een beetje het gevoel wat je ook zou hebben als je 4550 jaar geleden bij de farao zélf op audiëntie zou mogen. Ontzag, bewondering én, daaruit voortvloeiend, een snufje nietigheid. Het is kunst met een grote K en zeker geen ‘prehistorie’, zoals de schoolboeken dat misschien zouden willen. Egypte verdient het wat serieuzer genomen te worden.

Bronnen

* F.B. de Vries, Egypte - bereisd, beroofd, bewaard, beschreven, Vooraziatisch-Egyptisch Genootschap Ex Oriente Lux, 1983
* Alberto Siliotti, De piramiden van Egypte, Veltman Uitgevers, 2001
* Matthias Seidel, Regine Schultz, Kunst & Architectuur Egypte, Könemann, 2005
* Kurt Lange, Max Hirmer, De cultuur van Egypte, W. de Haan nv, 1956
* Cyril Aldred, Egyptian Art, Thames and Hudson Ltd., 1980
* Wolfhart Westendorf, Kunst in beeld 4 - het oude Egypte, Elsevier, 1968

Afbeelding

Khafre statue, Jon Bodsworth, via Wikimedia. 
Chefren, via Egyptsearch.com

-->