Iedereen kent het gouden masker van Toetanchamon en iedereen kent de Grote Piramide van Cheops. Het zijn stuk voor stuk iconen, maar wat veel mensen niet weten is dat het Egypte van de farao's nog eindeloos veel meer heeft te bieden. Deze maand: een wel heel bijzonder cadeautje (hoewel, -tje...).

Wie een echte Egyptische tempel wil zien, zo zou je zeggen, die moet naar Egypte. Voor mensen die zich een vliegreis die kant op niet kunnen of willen permitteren een bittere realiteit, want woon je elders, dan zit een bezoekje aan een authentiek Egyptisch godshuis er dus niet in – toch? Nou, niet helemaal. Wie in Amerika, Spanje, Italië of Nederland woont, hoeft geen vliegticket naar Egypte te kopen, maar heeft genoeg aan een binnenlands treinkaartje. Al deze vier landen namelijk bezitten sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw een originele Egyptische tempel. Het zijn geen grote exemplaren, geen kolossen met enorme pylonen en zuilenhallen, maar ze zijn stuk voor stuk honderd procent echt uit de oudheid afkomstig (dus geen replica's) en, ook niet onbelangrijk tegenwoordig, stuk voor stuk volledig legaal verkregen. Wat heet: het waren cadeautjes!

Een ongeëvenaarde reddingsactie

In 1955, om bij het begin van dit bijzondere verhaal te beginnen, realiseerde de wereld zich dat er een even groot als urgent archeologisch probleem was ontstaan in Egypte. Men had er besloten een grote dam te bouwen in de Nijl, ten behoeve van de landbouw en van elektriciteitswinning, en als gevolg daarvan zou er ten zuiden van die "rivier-muur" stukje bij beetje een enorm stuwmeer gaan groeien. Langs de oevers aldaar echter lagen tal van oudheidkundige overblijfselen (waaronder enorme tempels uit de tijd van de farao's) en als er niets gebeurde, dan zouden deze onverbiddelijk onder het water verdwijnen. Egypte was zelf financieel en wetenschappelijk niet in staat hier iets aan te doen, maar na een oproep van de UNESCO (de cultuur-tak van de Verenigde Naties) besloot de wereld om in actie te komen.

Klus gelijk aan de bouw van de Grote Piramide

Ruim 50 landen boden financiële, technische en/of specialistische hulp aan en tezamen lukte het hen om, letterlijk, bergen te verzetten. De in de rotsen uitgehakte Aboe Simbel-tempel van Ramses de Grote werd in stukken gezaagd en hogerop, in een nieuwe kunstmatige "berg", weer opgebouwd, tempeleiland Philae werd steen voor steen ontmanteld en weer in elkaar gezet op een ander eilandje en tal van andere heiligdommen werden eveneens verhuisd. Het was een nooit eerder vertoond huzarenstukje, een klus van proporties gelijk aan de bouw van de Grote Piramide, en de vier landen die het meest aan de reddingsactie hadden bijgedragen mochten van Egypte, als dank, ieder een klein tempeltje mee naar huis nemen.

Geschenk aan het Nederlandse volk

De tempel van Debod ging naar Spanje en staat nu in een park in Madrid, de kleine rotskapel van Ellesya werd geschonken aan het Egyptisch Museum in het Italiaanse Turijn, Amerika kreeg de tempel van Dendoer, waar hij tegenwoordig het Metropolitan Museum in New York opluistert, en voor Nederland was er de kleine tempel van Taffeh. Egypte stelde echter wel twee eisen, dus de boel zomaar even inladen en meenemen zat er niet in. Allereerst mocht de tempel niet buiten komen te staan, in verband met ons natte Hollandse klimaat, dat slecht is voor de steensoort waaruit het monument is opgetrokken, en ten tweede was het een geschenk aan het Nederlandse volk, aan ons allemaal, en diende het derhalve voor iedereen gratis toegankelijk te zijn (geen plekje in een gesloten paleis dus). De meest geschikte locatie om het kleine godshuisje neer te zetten was het Leidse Rijksmuseum van Oudheden, maar teneinde de boel te kunnen huisvesten moest daar wel eerst ingrijpend verbouwd worden. De vroegere binnenplaats van het museum werd een overkapte zaal en er moest naar van alles worden gekeken; fundering, licht, akoestiek, dekstenen voor de museummuur.

Van heiligdom, via veestal... 

De tempel is niet groot, ongeveer 4,5 bij 8 bij 6 meter, en is vernoemd naar de plaats waar hij oorspronkelijk stond. Taffeh, Arabisch voor Taphis (een Romeinse nederzetting 50 kilometer ten zuiden van Aswan), telde eigenlijk twee tempeltjes, beide gebouwd door keizer Augustus, maar een van hen werd rond 1870 afgebroken. De ander, "de onze", heeft vooraan een hoofdingang in het midden, een soort extra ingang direct ernaast en telt zes zuilen met mooi gebeeldhouwde kapitelen. De voorgevel is voorzien van kroonlijsten met zonneschijven en gekroonde slangen, maar een korte Griekse inscriptie binnenin de tempel meldt dat deze versierselen van latere datum zijn (4e eeuw). Op 14 december 710 werd het monumentje, dat tot dan toe was gewijd aan de godin Isis, omgedoopt tot christelijke kerk, maar nadat Taffeh, een aantal eeuwen later, was overgegaan tot de islam, verloor het gebouw haar religieuze functie. Woonhuis annex veestal, meer zat er tot aan de twintigste eeuw, hoe roemloos ook, niet in.

...naar museum-pronkstuk en stembureau

In juli 1960 werd de tempel steen voor steen afgebroken en nadat alle blokken waren genummerd werden ze tijdelijk ergens opgeslagen. Dat ze zouden worden weggegeven was al zeker, maar aan wie, dat was nog even de vraag. Nederland gold al vroeg als kanshebber, gezien onze bovengemiddelde steun aan alle Egyptische tempelverhuizingen en de toewijding van dhr. Klasens (destijds directeur van het Leidse museum) aan alle operaties, maar pas in 1969 was het echt officieel. Toenmalig Egyptisch president Nasser schonk de tempel van Taffeh per decreet aan Nederland. Wat volgde waren de verbouwingen in Leiden en in 1979 werden tempel en tempelzaal door prinses Beatrix en prins Claus officieel geopend. Tegenwoordig geldt het monument als een van de absolute topstukken van het Leidse museum en aangezien de tempel is opgesteld nog vóór de entreepoortjes kan iedereen er gratis een kijkje nemen (geheel conform de Egyptische eis). Sterker nog: de tempelzaal is tevens een officiële trouwlocatie en doet bij verkiezingen dienst als stembureau. Ja-woorden en rode potloodjes in de schaduw van een 2.000 jaar oude Egyptische tempel – in één woord uniek!

______________________________________________________________
* Auke A. Tadema, Bob Tadema Sporry, Operatie Farao's - Egypte's tempels gered!, Unieboek b.v., 1977
* Matthias Seidel, Regine Schulz, Kunst & Architectuur Egypte, Könemann/Tandem Verlag GmbH, 2005
* Richard H. Wilkinson, The Complete Temples of Ancient Egypt, Thames & Hudson Ltd., 2000
* Hans D. Schneider, Taffeh - rond de wederopbouw van een Nubische tempel, Staatsuitgeverij 's-Gravenhage, 1979
* Hans D. Schneider, Maarten J. Raven, De Egyptische oudheid, Staatsuitgeverij 's-Gravenhage, 1981
* Website Rijksmuseum van Oudheden (geraadpleegd op 30 december 2016)