Door Leida Goldschmitz. Jaren geleden schonk een inwoner van Yerseke een zwaar beschadigd voorwerp van keramiek aan het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten in Middelburg. Volgens zeggen was het voorwerp afkomstig van de plaats waar ooit de verdronken stad Reimerswaal had gelegen. Niemand had enig idee wat het was. Het voorwerp was vervaardigd van roodbakkende klei en aan de buitenkant voorzien van loodglazuur. Aan het cilindervormige deel zat een paddenstoelachtige knop, met vlak ernaast een gat waar kennelijk zo’n zelfde (afgebroken) knop had gezeten. Er was een aanzet van een, wat later bleek, oor te zien.

Fallusbeker

Aanvankelijk werd gedacht aan een fragment van een nokbekroning. In de Middeleeuwen werden er soms fraaie keramische voorwerpen op het dak geplaatst, zoals ruiters te paard.
Jarenlang lag het onbekende voorwerp in een doos in het depot, prijsgegeven aan de vergetelheid. Tot bij het bladeren in een Duitse publicatie over Rijnlands steengoed het kwartje viel: het onbekende voorwerp was een drinkbeker in de vorm van een fallus, een fallusbeker! In de publicatie stonden foto’s van twee niets verhullende bekers (Scherzgefässe) en nu was het ook zonneklaar wat de paddenstoelachtige ‘knoppen’ en het afgebroken cilindervormige deel moesten voorstellen. Meten is weten; de diameter van de ‘cilinder’ is 6,4 centimeter, van de knop 6,8 centimeter. De oorspronkelijke lengte is helaas onbekend. Conclusie: een redelijk fors geschapen exemplaar!

Het geheim van een abdis

Het voorwerp is zeldzaam. We kennen in Zeeland geen vergelijkbaar exemplaar uit gedocumenteerde archeologische opgravingen. Vermoedelijk dateert het uit de zestiende eeuw, in elk geval van vóór 1631, want toen verlieten de laatste inwoners de door rampen geteisterde stad Reimerswaal. Wel zijn fallussen van glas gevonden, zowel in ons land als in Duitsland en Oostenrijk. Eentje nota bene in een beerput die hoorde bij de woonvertrekken van de abdis van Herford. Was de lust misschien nog niet beteugeld?

Sierborden met fallus

De mens heeft het begrip seksualiteit op zeer uiteenlopende wijzen vormgegeven, soms op verbluffend creatieve wijze. Vondsten van erotische en seksueel getinte voorwerpen uit allerlei materialen zijn niet zeldzaam bij opgravingen en laten een ongekende variëteit zien. Ze hebben te maken met vruchtbaarheid, imponeergedrag, worden geacht kwaadafwerend of gelukbrengend te zijn. Bekend zijn bijvoorbeeld de vijftiende-eeuwse sierborden met de afbeelding van een fallus, die gevonden zijn in Aardenburg en Dordrecht. De betekenis is nog altijd duister. Was het een platvloerse grap, een huwelijksgeschenk?

'Zelfstandige' wezens

De vele profane draagtekens van tin/lood in de vorm van penissen en vulva’s lijken op zelfstandige wezens die een eigen leven leiden en die, zelfs in onze ogen, absurde dingen doen. Ze vormen echter een materiële bron van het laatmiddeleeuwse denken over seksualiteit en erotiek. Preuts waren onze verre voorouders niet. Pas in de negentiende eeuw, het Victoriaanse tijdperk, verborg men archeologische voorwerpen met een onzedelijk karakter in een ‘secretum’, een geheim museum.
Zo’n vier eeuwen geleden zette iemand in een herberg in Reimerswaal deze ‘onzedelijke beker’ vol schuimend bier aan de lippen. In het oeuvre van de Leidenaar Jan Steen, kunstschilder en herbergier, bekend om zijn toch al niet geringe repertoire van seksuele symbolen in zijn genrestukken, zou dit tafereeltje niet hebben misstaan.

http://www.zeeuwseankers.nl/nl-NL/verhaal/1210/some-like-it-hot