Wie, anders dan de kenner en de geïnteresseerde, weet wat het woord ‘limes’ betekent? Naast het feit dat het Engels is voor limoenen, dan … Slechts weinigen weten dat met ‘limes’ (spreek uit liemes) de Romeinse rijksgrens wordt bedoeld. De Limes staat centraal in de tentoonstelling ‘Geld van de Limes’ in het Centraal Museum in Utrecht, tot en met 15 januari 2017.  

Rijn als Romeinse Rijksgrens

De Romeinse Limes liep dwars door het huidige Nederland langs de Rijn. De rivier was een natuurlijke grens en bood daarnaast een logistiek voordeel als transportroute. Deze ‘natte limes’ loopt ook door een deel van het huidige Duitsland, gezamenlijk de Nedergermaanse Limes genoemd. Bijna vier eeuwen hield de rijksgrens in ons gebied stand en heeft het een archeologische schat nagelaten in onze bodem. Funderingen van forten, wachttorens, kades, havens, badhuizen en voorraadschuren zijn gevonden. Er zijn delen van de limesweg opgegraven en maar liefst 22 schepen geborgen. Belangrijke vondsten zijn onder andere te vinden in musea in ons land. Op steeds meer plekken in de openbare ruimte zijn markeringen aangebracht, reconstructies gemaakt en presentaties ontwikkeld.

De Limes rond Utrecht

De hoofdstroom van de rivier liep rond Utrecht langs de huidige Nederrijn, Kromme Rijn en Oude Rijn om bij Katwijk in de Noordzee uit te komen. Op de zuidelijke oever lagen forten, zoals Trajectum (Utrecht) of Fectio (Vechten). De forten waren verbonden door een weg met om de paar honderd meter houten wachttorens. Daar buiten lag een vicus, een dorp met een gemengde bevolking, die intensief contact had met de militairen.

Handel langs de Limes

In de tentoonstelling ‘Geld van de Limes’ ligt het accent op de handel en de daarvoor bestemde betaalmiddelen. De Romeinen onderhielden intensieve handelscontacten, ook met bewoners van de streken op de andere oever. Goederen werden aangevoerd uit het hele rijk: wijn, graan, olijfolie, luxe-aardewerk. Omgekeerd waren producten uit deze streken interessant zoals bont, leer en zuivel. De Romeinen voerden het geld in. De zogeheten Romeinse aureus was verdeeld in kleinere eenheden: 1 aureus = 25 denarii, 100 sesterii, 400 asses. Van al deze munten zijn exemplaren in de tentoonstelling te bewonderen.

Google Maps uit de Romeinse tijd

Dominant in de tentoonstellingszaal is het muurvullende beeld van onze Rijndelta in de Romeinse tijd. Het is een gereconstrueerd satellietbeeld van het Limesgebied in Nederland. Het toont de loop van de rivieren, de kustlijn en de vegetatie zoals die rond het jaar 200 na Chr. geweest kan zijn. Ook de locaties van militaire forten, burgerlijke nederzettingen en de belangrijkste wegen zijn weergegeven. In de kaart zijn de nieuwste inzichten over de Limes verwerkt. Het uiteindelijke ontwerp is van Olav Odé. Het project is mogelijk gemaakt door een subsidie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).

UNESCO Werelderfgoed

Nederland en twee Duitse deelstaten dragen de Nedergermaanse Limes bij UNESCO voor als werelderfgoed; met een beoogde toelating in 2021. Zowel nationaal als internationaal zal de status van werelderfgoed een enorme uistraling opleveren.

De Limes centraal de komende maanden

Tegelijkertijd is in Museum Het Valkhof de tentoonstelling ‘Gezichten van de Limes: gezichtshelmen en maskers’ te zien, met dezelfde satellietkaart maar andere collecties.  

Kijk op www.romeinselimes.nl voor deze en nog veel meer tentoonstellingen en activiteiten.