Opeens kwam er een gigantische vestingmuur tevoorschijn in Erwins tuin
Still video Omroep Zeeland
Man vindt vestingmuur in eigen achtertuin
Ooit een archeologische vondst gedaan in je eigen achtertuin? Erwin Jesterhoudt in het Zeeuws-Vlaamse Philippine wel! Bij graafwerkzaamheden voor de aanleg van een vijver, stuitte hij namelijk op een achttiende-eeuwse vestingmuur. De muur was ooit onderdeel van de vesting van Philippine, dat sinds de Tachtigjarige Oorlog versterkt werd met verschillende verdedigingswerken. Philippine lag vroeger namelijk strategisch aan een zijarm van de Westerschelde. De muur was een extra versteviging van de fortificatie die na de oorlog tussen Spanje en de Republiek verder werd uitgebreid.
Tekst: Thomas van Roijen
Op onderzoek uit
Bij het uitdiepen van de vijverkuil in de achtertuin, stuitte een grondwerker ineens op een hoop stenen. Erwin wist niet wat hij meemaakte toen er meer en meer van het bouwwerk werd uitgegraven, totdat er een complete muur tevoorschijn kwam van maar liefst 5 meter hoog en 10 meter breed. Om wat voor bouwwerk het ging wist Erwin niet meteen, maar kwam daar met behulp van het historisch genootschap van Philippine en eigen onderzoek achter.
Een achttiende-eeuwse kaart van de uitbreidingsplannen voor de vesting van Philippine.
Bijzondere collectie van de universiteitsbibliotheek in Utrecht
Via kaarten en andere bronnen van onder andere de Universiteit Utrecht en het Nationaal Archief, heeft Erwin met behulp van een expert en een archeoloog kunnen achterhalen dat de muur onderdeel uitmaakte van de eeuwenoude verdedigingswerken van Philippine. Niet zomaar een bouwwerk dus. Vanwege de historische waarde van de vondst, was het gat weer dempen geen optie volgens Erwin. De muur vormde ooit de westelijke stenen ‘beer’ van de vesting van Philippine.
Beren in de gracht
Een beer was een gemetselde dam in een vestinggracht, die het gecontroleerde water in de gracht scheidde van ongecontroleerd water uit bijvoorbeeld een zee of rivier. Hierdoor werd het water in de gracht op peil gehouden, zonder in aanraking te komen met rivier- of zeewater. Ook zaten er sluizen in de beren van een vesting om de gracht onder water te zetten, zodat een mogelijke aanval werd bemoeilijkt. Een beer had bovendien een puntvorm, waardoor indringers er niet zomaar overheen konden lopen.
Beren werden voornamelijk gebruikt in de Oudnederlandse vestingstelsel van de zestiende en zeventiende eeuw. Veel steden werden tijdens de Tachtigjarige Oorlog nog verdedigd door middel van slecht onderhouden muren uit de middeleeuwen. Met gemoderniseerde verdedigingswerken waarbij het in Nederland alomtegenwoordige water werd ingezet, werd de weerbaarheid van steden verbeterd. Beren speelden zeker bij de verdeling van het water een onmisbare rol.
Een stenen beer in Klundert uit 1583
Webstudio88, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Volgens Marc Buise, expert op het gebied van Zeeuws-Vlaamse vestingwerken, was het te verwachten dat de westelijke beer van de vesting van Philippine zou worden gevonden. De oostelijke beer is namelijk al eerder bij het stadje gevonden en is een paar jaar geleden gerestaureerd. Vooral in de negentiende eeuw zijn er volgens Buise veel van dit soort vestingen verkocht, om naderhand te worden gesloopt, zodat men de stenen kon doorverkopen.
Erwin gaat de komende tijd samen met een archeoloog de muur verder in kaart brengen en kijken of er nog meer delen van de beer in zijn tuin te vinden zijn. Het liefst zou hij de muur zo veel mogelijk in de originele staat willen herstellen. Hiervoor moeten er balken aan de zijkant worden geplaatst, die er vroeger voor zorgden dat vijandelijke schepen niet konden aanmeren. Voor dit alles is echter een hoop geld nodig, dus hij hoopt op subsidie om dit waar te maken.
De vesting van Philippine
Waarom was Philippine vroeger eigenlijk een vesting? Voordat het omliggende gebied werd ingepolderd, lag de plaats aan een zijarm van de Westerschelde. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, vormde dit een strategische locatie in de strijd tussen de Spanjaarden en de Nederlanders. Om te voorkomen dat de Watergeuzen via deze zeearm Noord-Vlaanderen zouden kunnen aanvallen, bouwden de Spanjaarden in 1583 een schans in Philippine. Onder het Spaanse bewind kreeg de schans uiteindelijk een vierhoekige vorm en werd versterkt met bastions. Daarna zou er voor een lange tijd weinig veranderen aan de vesting.
Een vroegmoderne kaart van Zeeland, met onderaan de Westerschelde
Rijksmuseum, CC0, via Wikimedia Commons
Na ruim zeventig jaar van Spaans bewind wisten de Staatse troepen Philippine in 1633 te veroveren. Vanwege de strategische ligging, breidde de Republiek de fortificatie verder uit. Na de Vrede van Münster in 1648 bleef de vesting lange tijd gespaard van oorlogshandelingen. Ruim honderd jaar later, in 1747, werd Philippine tijdens de Oostenrijkse Successieoorlogen (1740 – 1748) moeiteloos door Franse troepen overgenomen. Na de Vrede van Aken in 1748 werd Philippine al snel weer aan de Republiek toegevoegd. Wel leidde de gemakkelijke Franse overwinning tot verdere (maar geringe) verstevigingen van de vesting, er waren namelijk een hoop slecht te verdedigen punten.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Nog één keer kwam Philippine in het strijdgewoel terecht, toen het in 1795 opnieuw in Franse handen viel. Hierna verloor Philippine zijn militaire functie en werd de vesting in 1816 opgeheven. Alleen tijdens de Belgische Opstand van 1830 was er nog een klein garnizoen gelegerd in Philippine. Daarna werden de verdedigingswerken aan hun lot overgelaten en verdwenen de sporen van de verdedigingswerken geleidelijk uit het straatbeeld. De ontdekking in de tuin van Erwin blaast nieuw leven in de militaire geschiedenis van Philippine. Of zoals hij zelf zegt: “De geschiedenis maakt deel uit van ons leven en maakt nu ook deel uit van mijn tuin.”
