Tunesië is voor een archeoloog een heerlijk land: schitterende ruïnes en prachtige musea. Bulla Regia is een van mijn favoriete ruïnes. Het stadje bestond al vóór de komst van de Romeinen en het woord regia in de naam geeft aan dat het van oorsprong een koninklijke verblijfplaats was van de Numidische koningen (tweede eeuw vC). Bulla Regia was dus geen stad door de Romeinen gesticht zoals zoveel naburige Romeinse steden, maar een inheemse stad die snel romaniseerde. Niet zo verwonderlijk, want de elite die er woonde was al generaties lang bekend met de Grieks-hellenistische wereld waarvan ook de Romeinen veel hadden overgenomen.

Stad-eiland Bulla Regia

Inheemse stadjes behielden na de Romeinse verovering vaak hun oude indeling, maar stonden daarnaast open voor nieuwe, Romeinse trends en ontwikkelingen. Zo ook Bulla Regia. Alleen hier was – zo blijkt uit opgravingen – de stad al uitgebreid in de twee eeuwen vóór het begin van de jaartelling door de vorstelijke aanwezigheid en bouwde men nieuwe huizen in een regelmatiger stratenpatroon. Een tendens die versterkt werd toen ook Bulla Regia onderdeel werd van het Romeinse rijk. Een mooi voorbeeld is de insula (het rechthoekige, bebouwde stad-eiland omgeven door elkaar loodrecht snijdende straten) de la chasse ofwel insula van de jacht, genoemd naar het onderwerp dat op een van de vloermozaïeken was afgebeeld. De oudste resten dateren uit de derde eeuw vC, maar de huizen zijn in de Romeinse periode vele malen herbouwd, uitgebreid, opnieuw ingedeeld en aangekleed met mozaïeken. In het midden van de vierde eeuw nC was de eigenaar van het grootste huis in deze insula in staat een buurhuis op te kopen, zodat zijn huis een van de grootste en mooiste huizen werd van Bulla Regia, inclusief een privé badgebouw!

Koele souterrains

Misschien dat ruim een eeuw eerder (begin derde eeuw nC) de toenmalige eigenaar ook graag zijn huis had willen uitbreiden, maar geen kans kreeg zijn buurman uit te kopen. Hij vond een andere oplossing voor zijn uitbreidingsplannen, nl. de diepte in! Hij liet een kelderverdieping uitgraven om daar zijn ontvangstruimten in te bouwen. Bulla Regia ligt in een gebied waar het 's zomers erg warm kan worden. Menig huizenbezitter vond deze onderaardse ruimten erg aangenaam: koel in de zomer en warm in de winter. Dus zowel voor het ruimtegebrek binnen de stadsmuren als voor een goede klimaatbeheersing in huis een slimme oplossing! Bulla Regia is hiermee – voor zover nu bekend – de enige Romeinse stad met dit soort souterrain-ruimten voor ontvangsten. In het belangrijkste en grootste vertrek – het triclinium – ontvingen de gastheer en zijn vrouw hun vrienden. Het was er ongetwijfeld goed toeven. Gedienstig personeel liep af en aan met de lekkerste hapjes en de meest exquise wijnen, kleurige gordijnen wapperden, het klaterende water in het fonteintje zorgde voor verkoeling en dichters lazen voor uit eigen of andermans werk ..... Dat alles vormde de goede ambiance voor een geslaagd banket.
Alleen de prachtige mozaïekvloeren zijn gebleven ....

In het souterrain-triclinium van het Huis van de jacht ligt een mooi vloermozaïek met geometrische patronen. Duidelijk is te zien dat onder de drie aanligbedden – in een U-vorm geplaatst tegen de muren – een eenvoudig zwart-wit vierkant patroon is neergelegd. Maar in het centrum waar de tafel stond en dus zichtbaar voor alle deelnemers aan het banket, waren de rechthoeken ingevuld met bladguirlandes, plantaardige motieven en golvende lijnen, neergelegd met mozaïeksteentjes van verschillende kleuren.

Het huis van Amphitrite

In een huis verderop, dat het Huis van Amphitrite wordt genoemd, heeft het vloermozaïek van het souterrain-triclinium dezelfde indeling. Ook hier stonden de drie aanligbedden langs de muren opgesteld. Maar in dit huis werden vanaf het midden van de derde eeuw nC de gasten verwelkomd door een prachtig figuratief mozaïek samengesteld uit kubusvormige steentjes van 2 tot 8 millimeter! Niemand minder dan een bloedmooie zee-Venus – vroeger als Amphitrite, Neptunus' vrouw geïdentificeerd – begroette de gasten! Ze wordt begeleid door twee zeewezens, een jonge en een oude, baardige man met allebei kreeft- en krab-onderdelen in het haar. In de golven van de zee vol met vissen en schaaldieren worden ze vergezeld door twee op dolfijnen varende erootjes, van wie de rechter een grote spiegel ophoudt zodat Venus bij wijze van spreken zichzelf kan bewonderen.

In dit thema zijn zee, vissen die het kwaad kunnen afweren en Venus samengebracht. Venus – geboren uit het schuim der zee – stond voor schoonheid, vruchtbaarheid en voorspoed. Hier werd ze in triomf weergegeven in de omgeving waar ze haar 'leven' begon. De populariteit van dit thema in laat-Romeins Noord-Afrika doet vermoeden dat men hoopte dat deze godin geluk en voorspoed zou brengen. Haar belangrijkheid werd nog eens benadrukt door de nimbus rond haar hoofd. Een teken van waardigheid dat later in de christelijke wereld zou worden overgenomen.

Er is nóg iets bijzonders aan dit mozaïek. Vlak voor de ingang van het triclinium ligt een vrouwenhoofd in mozaïek op de grond. Zou dit de vrouw des huizes voorstellen die bij Venus in de gunst wilde komen? Dat zou kunnen. In dat geval heeft de gastvrouw zichzelf de trekken van Venus, identieke sieraden en haardracht laten aanmeten! Alleen daar waar Venus naakt werd afgebeeld, draagt deze vrouw een eenvoudig gewaad dat alleen haar schouders laat zien. Of heeft de huiseigenaar hier ook Venus laten afbeelden? Bij binnenkomst zag de gast dan eerst de geklede Venus en pas daarna, als verrassing, ín het triclinium de triomferende, naakte en schitterende Venus, die net met haar rechterhand haar gewaad heeft weggetrokken.

Annet van Wiechen
beeld & tekst © conens & van wiechen
details van dit mozaïek deze week als omslagfoto's op www.facebook.com/OudWeb.nl
www.OudWeb.nl