De tentoonstelling ‘Vlijmscherp verleden’ over het zwaard als wapen en symbool, sinds 1 april te bekijken in het Rijksmuseum van Oudheden, opent met het Rijkszwaard van het Koninkrijk der Nederlanden. Dat is één van de Nederlandse regalia, de tastbare tekenen van het koninklijk gezag, populair aangeduid als ‘kroonjuwelen’.

Royale wapens

Tijdens de inhuldiging van een Nederlandse vorst wordt het ontblote Rijkszwaard met de punt omhoog opgehouden, als teken van het militaire gezag van de koning. Daarbuiten zijn de regalia veilig opgeborgen en het is heel bijzonder dat het Rijkszwaard in Leiden te zien is. Dat betekent dat je de ‘koninklijke pers’ trekt, zoals het TV-programma ‘Blauw bloed’ en het tijdschrift ‘Vorsten’. Aan het laatste leverden we ook informatie over de andere ‘koninklijke zwaarden’ in de tentoonstelling, van het zwaard van de ‘Vorst van Oss’ uit de achtste eeuw voor Chr., via het Merovingische ‘koningszwaard’ uit Arcy-Sainte-Restitue en het Dorestad-zwaard met verguld gevest tot een Ashanti-zwaard uit Ghana, eveneens symbool van de macht van hun koning. Eentje waren we echter vergeten: een groot tweehandszwaard dat we in bruikleen hebben van het Nationaal Militair Museum in Soest en dat is verbonden met een nog hogere machthebber: keizer Karel V (1500-1555).

Machtssymbool

Op het gevest van dit zwaard van maar liefst 160 cm lang zijn drie portretten aangebracht, met in het midden keizer Karel, heel herkenbaar aan zijn vooruitstekende ‘kinnebak’. Om zijn portret staat CARLE PAR LA GRACE DE DIEU (‘Karel bij de gratie Gods’), wat zijn status als katholieke keizer benadrukt. Boven hem is een dame te zien die ‘pietas’ of ‘vroomheid’ voorstelt. Onder hem staat een portret van de Romeinse keizer Nero, omdat Karel als keizer van het Heilige Roomse Rijk een opvolger is van zijn Romeinse voorgangers. In de sierbandjes zijn steeds twee I’s te zien, de ‘zuilen van Hercules’, die volgens de traditie stonden aan weerszijden van de Straat van Gibraltar en golden als het ‘einde van Europa’. Deze zuilen zijn deel van Karels wapenschild met zijn persoonlijke motto NEC PLUS ULTRA: ‘steeds verder’. Dit tweehandszwaard is in de periode 1537-1555 gemaakt voor een ceremonie waarin Karel V de hoofdrol speelde. Daarbij denken we in de eerste plaats aan de zogenaamde ‘Blijde Inkomsten’ die hij in de jaren 1540-1550 in diverse Nederlandse steden heeft gedaan. Daarbij is het zwaard mogelijk als symbool van Karels macht voor hem uitgedragen, net zoals bij de inhuldiging van Willem-Alexander.