Staand op de Sint-Pieter ligt het schitterende, grootse plein van Bernini aan onze voeten. Van bovenaf komt prachtig tot uiting hetgeen de architect beoogde: twee zuilengalerijen die de gelovigen omarmen. Midden op het plein staat een obelisk, ruim dertig meter hoog, als een naald, rechtovereind. Eens stond die "naald" elders, op een plein in Alexandrië (Egypte). Hoe weten we dat?

Een archeoloog gaat vaak te werk als een detective: zoeken naar mogelijke aanwijzingen, combineren en deduceren. Zo onderzocht jaren geleden een archeoloog de putjes op de onderkant van de obelisk, waar later (ca. 30 nC) – na het afvallen van de bronzen letters – een Latijnse inscriptie werd ingekerfd. Die putjes waren té regelmatig om toevallig te zijn. Hij tekende de putjes minutieus na op een vel papier. De Romeinen maakten vaak inscripties door verguld bronzen letters te bevestigen op een stenen ondergrond. Een "A" kon bevestigd worden met drie noppen aan de achterkant van de letter: één op de top en één aan de onderkant van elk "been" van de "A". Deze drie noppen werden dan – met bijvoorbeeld lood – vastgezet in de putjes, gehakt in de stenen ondergrond. De "A" heeft een ander putjespatroon dan bijvoorbeeld de "I". Zo ging deze archeoloog puzzelen en mét zijn kennis van het Latijn en van de gebruikte Romeinse titulatuur kon hij de oorspronkelijke inscriptie reconstrueren. Wat bleek .....

Obelisk op het Forum Iulium

Toen Cleopatra net verslagen was en Egypte veroverd door de Romeinen, liet de eerste Romeinse prefect C. Cornelius Gallus deze obelisk oprichten op het plein - het Forum Iulium - in Alexandrië. Gezien de gebruikte bewoordingen kon men deze obelisk-plaatsing dateren tussen 1 augustus 30 vC (Romeinen marcheerden Alexandrië binnen) en 16 april 29 vC (toen Gallus een prachtige titel kreeg, die nog niet in de inscriptie werd genoemd!). Kort dag dus om zo'n stenen gevaarte te maken en te plaatsen. Het lijkt daarom waarschijnlijker dat de obelisk al kant en klaar – zonder hiërogliefen-tekst – in Alexandrië lag, maar dat de oprichting niet doorging, omdat de opdrachtgeefster – Cleopatra – er niet meer was. Gallus heeft toen de obelisk geconfisqueerd en laten oprichten ter meerdere eer en glorie van Octavianus (keizer Augustus) en ongetwijfeld van zichzelf. Dat paste wel bij het karakter van Gallus, die vanwege zijn té grote arrogantie uiteindelijk werd gewipt. Zijn bezittingen werden geconfisqueerd en hij pleegde niet lang daarna zelfmoord. De enige herinnering aan hem was deze obelisk op het Iulium-plein in Alexandrië.

Staand óp de Sint-Pieter zien we die obelisk nu als een omhoogstekende doorn aan onze voeten. Hoe kwam deze Alexandrijnse Gallus-obelisk in Rome? Caligula (r.27-41) vond dat zijn Circus in Rome een mooie obelisk nodig had en liet een enorm schip bouwen. Daarmee werden de Alexandrijnse obelisk met sokkel én Egyptische linzen voor de balans naar Ostia gevaren. Daar gingen de Egyptische linzen grif van de hand, Romeinen smulden ervan. De obelisk werd verder versleept naar Caligula's ruim 600 meter lange circus dat was aangelegd op de plek die wij nu kennen als 'het' Vaticaan. Midden op de spina – het langgerekte eilandje in het midden van de circusarena waaromheen de paardenspannen om het hardst reden – werd de obelisk heropgericht. En daar bleef die obelisk staan, eeuwenlang, goed zichtbaar tot in de zestiende eeuw toen de obelisk met veel moeite naar de huidige standplaats werd verhuisd.

De obelisk was dé blikvanger in het circus van keizer Caligula, later het circus van Nero genoemd. Daar stierf Petrus zijn omgekeerde kruisdood en ontstond uiteindelijk zijn grafkerk: de Sint-Pieter. De middeleeuwse pelgrim in Rome bezocht de Sint-Pieter en zag daarnaast de obelisk die toen de Piramide van Petrus werd genoemd. In de middeleeuwen verwarde men piramiden met obelisken. Maar vanaf de elfde eeuw werd de obelisk met een andere persoon verbonden, nl. met Julius Caesar. Zijn as zou zijn opgeborgen in de bronzen bal op de top van de obelisk en een bronzen plaat aan de voet – althans volgens een twaalfde eeuwse Rome-gids – had een Latijnse tekst waarin Caesar postuum een trap na kreeg! Er stond (vrij vertaald): "Caesar je mag dan de wereld veroverd hebben, nu rust je wel in een heel klein graf"! Kortom, alles vergaat in de wereld, ook de roem van een zó voortreffelijk man!

In de vijftiende eeuw circuleerde een nog leuker verhaal. De obelisk werd verbonden met nog twee bekende historische figuren, nl. de oudtestamentische wijze koning Salomo en de Romeinse dichter Vergilius. Deze dichter was in de late middeleeuwen uitgegroeid tot tovenaar Virgilius  – dus niet Vergilius genoemd – die in Rome de meest fantastische wonderen kon verrichten. Men meende dat Virgilius het luchtdicht bewaren van vlees had uitgevonden, zodat het maar liefst vijfhonderd jaar goed bleef. Hij vond een politie-robot uit die de nachtelijke misdaad de kop indrukte. Wie zich na de avondklok nog op straat waagde, werd door deze metalen ruiter-robot neergemaaid!

Volgens de middeleeuwse verhalen had Salomo de obelisk in Jeruzalem laten maken. Na zijn dood moesten zijn botten in de gouden bal worden bijgezet. Dat gebeurde. Toen Caesar overleed, ging Virgilius naar Jeruzalem om daar met de joden te onderhandelen over de aankoop van de obelisk die in Rome werd gezien als passende laatste rustplaats voor Julius Caesar. In Jeruzalem dacht men slim te zijn door Virgilius de obelisk cadeau te doen. Hij hoefde slechts een luttel bedrag te betalen voor iedere dag dat de obelisk van Jeruzalem naar Rome onderweg was. Ze dachten: zo'n obelisk verplaatsen duurt maanden, dus kassa! Maar Virgilius was niet voor niets een tovenaar. In één nacht bracht hij de obelisk naar Rome via zijn eigen luchtbrug!
En zó kwam de obelisk in Rome en werd het de laatste rustplaats van Julius Caesar ...... althans volgens laat-middeleeuwse verhalen!

beeld & tekst © conens & van wiechen
www.OudWeb.nl