Volgend jaar zal het tweeduizend jaar geleden zijn, dat de Romeinse dichter Ovidius in zijn verbanningsoord stierf. Reden voor mij om in het nieuwe jaar (11 feb) een hele studiedag te wijden aan zijn meesterwerk: Metamorphosen. Vanaf de allereerste verandering – chaos wordt geordende kosmos – neemt Ovidius zijn lezer mee in een verrukkelijke brij van geschiedenissen, mythen en woordspelingen naar zijn eigen tijd, naar de tijd van keizer Augustus. Al tweeduizend jaar laten kunstenaars, schrijvers, vertalers en dichters zich door deze 'veranderingen' inspireren. Soms worden de mythen gebruikt om de (on)deugden van goden en mensen voor het voetlicht te plaatsen, soms zijn ze een mooie dekmantel voor een bepaalde boodschap of worden ze op heel niet-klassieke wijze christelijk geherinterpreteerd zoals ik in mijn MOZAÏEK schreef over de Filarete-bronzen-deuren van de Sint-Pieter (4 februari 2016).

Gekwater

In een van de verhalen over de menselijke overmoed ten aanzien van de goden gaat het om de eenzame Latona. Jupiter was kortstondig op haar verliefd en het resultaat van dit slippertje was een tweeling: Apollo & Diana. Maar de jaloezie van Jupiter's vrouw Iuno maakte het Latona onmogelijk ergens tot rust te komen. Toen ze met haar jonge tweeling in Lycië zwierf, had ze dorst en smeekte enkele boeren om water uit een meertje te mogen drinken. Maar de boeren weigerden, "zij bleven doof voor haar gesmeek en scholden haar uit", aldus Ovidius in de prachtige vertaling van M. d'Hane-Scheltema. Niet alleen weigerden ze, "zij zijn met hand en voeten in 't water zelf gaan roeren", zodat het een modderige boel werd.

"Woede deed haar haar dorst vergeten, en Latona wou
niet langer zo onwaardig smeken en geen woord meer uiten
dat een godin te min is. Met haar handen hemelwaarts
sprak zij: 'Dan blijven jullie maar voorgoed in modder roeren!'"

En zo veranderden de boeren langzaam maar zeker in kikkers (prachtig beschreven, zie onder). Ze kwaakten dat het een lievelust was en dat gekwaak liet Ovidius ook duidelijk horen in zijn Latijnse tekst. De vertaalster weet dat heel goed over te brengen:

"Maar aldoor nog brutaalgebekt
blijven zij kijven naar elkaar en schaamteloos kwaadaardig
kwaakt onder water zelfs dat waterig gekwater door".

Versailles

In de enorme paleistuinen van Versailles staan veel beelden van klassieke goden, helden en personificaties. Een van de fonteinen heeft deze mythe als onderwerp. De beeldhouwer-broers Gaspard en Balthazar Marsy ontwierpen de fontein in de zeventiger jaren van de zeventiende eeuw en hebben het moment van verandering van boeren naar kikkers weergegeven:

"Hun stem werd rauw, hun nek dik en opgeblazen,
hun kwekkerbek wordt almaar wijder door het schelden zelf.
Dan zet hun kale kop nog uit, de hals lijkt nu verdwenen,
hun rug ziet groen, hun buik, het dikste lichaamsdeel, ziet wit.
Zo springen zij in modderplassen rond, nieuwbakken kikkers".

Op de top van de fontein staat Latona (of Leto) en haar twee kinderen en rond de waterbak zien we half man-half-kikkerfiguren alsof we naar een soort aliens avant la lettre kijken uit Starwars.

Jeugdherinnering?

Maar ik vroeg me af: waarom liet Lodewijk XIV dit verhaal uitbeelden? Misschien omdat hij het een leuk verhaal vond of omdat het ontwerp hem aanstond? Of had hij een speciale bedoeling?
Toen zijn vader Lodewijk XIII in 1643 stierf, volgde peuter Lodewijk hem op onder regentschap van zijn moeder Anna van Oostenrijk, met kardinaal Mazarin als machtigste man. Rond het midden van de zeventiende eeuw ontstond een opstandige beweging – Fronde genoemd (1648-1653) – die zich verzette tegen de belastingverhogingen, het sterk wordende vorstelijke absolutisme en Mazarin's invloed. Hoewel de kardinaal korte tijd Frankrijk moest verlaten, wist hij uiteindelijk het verzet te breken. De absolute macht van de vorst was alleen maar groter geworden.

Heeft Lodewijk XIV bij zijn opdracht voor de boer-kikker fontein wellicht gedacht aan deze gebeurtenissen in zijn jeugd? Latona symboliseerde dan zijn moeder die haar zoon in bescherming nam tegen die opstandige 'boeren', die uiteindelijk gestraft werden.
Wie weet, misschien was dus die Latona-fontein meer dan alleen de visualisatie van Ovidius' woorden. Lodewijk zag er wellicht ook zijn eigen jeugdherinnering in!

Voor meer informatie over mijn Ovidius-studiedag hier klikken.

Annet van Wiechen
beeld & tekst © conens & van wiechen
www.OudWeb.nl