Iedereen kent het gouden masker van Toetanchamon en iedereen kent de Grote Piramide van Cheops. Het zijn stuk voor stuk iconen, maar wat veel mensen niet weten is dat het Egypte van de farao's nog eindeloos veel meer heeft te bieden. Zoals, bijvoorbeeld, een farao die niet had misstaan in Olympisch Rio.

Een oud idee in een nieuw jasje. De moderne Olympische Spelen, momenteel in Rio de Janeiro bezig aan haar 28e editie, zijn geïnspireerd op een vierjaarlijks sportevenement uit de klassieke oudheid. Die Spelen, ononderbroken gehouden tussen 776 v.Chr. en 393 n.Chr., waren een puur Griekse aangelegenheid. Ze werden georganiseerd ter ere van de Griekse oppergod Zeus, vonden plaats in het Griekse Olympia en de prijzen van destijds bestonden, op en top Grieks, uit een takje van de voor de Grieken heilige olijfboom. Het Egypte van toen, destijds al ver in haar nadagen, was er niet vertegenwoordigd en ook aan andere grote Griekse sportevenementen deden ze niet mee, maar vergis je niet: gesport werd er in het land van de farao's zelf wel dégelijk.

Een onversneden potje boksen

Zo werd er gymnastiek beoefend en deed men aan vechtsporten, zoals boksen en stokvechten. In het graf van Cheroeëf, uit de 18e dynastie (1550-1295 v.Chr.), is een reliëf te zien van twee jongemannen, tegenover elkaar, met ieder een lange papyrusstengel in de hand. Hun beider houding heeft iets dreigends, iets competitiefs, en de vuisten van hun andere handen, die ze laag houden, zijn gebald. Een andere afbeelding, in dezelfde tombe, toont een tweetal jongelingen bij wie de stokken ontbreken en juist de vuisten volop worden ingezet (een onversneden potje boksen kortom).

Roeien en gewichtheffen

Wees gerust: ook van vreedzamere sporten had men in het oude Egypte gehoord. Zwemmen, bijvoorbeeld, maar ook roeien en gewichtheffen. Verder vermaakte de hogere klasse van toen zich graag met hardrijden op de strijdwagen en waren er, zo lezen we in 'Leven in het Oude Egypte' van de Tsjechische egyptoloog Eugen Strouhal, heuse balspelen. Gedamd en geschaakt werd er in de tijd van de farao's nog niet, maar wel was er het razendpopulaire spelletje (of eigenlijk: denksport) senet, waarvan in Toetanchamons graf een spelbord is gevonden dat was bekleed met bladgoud. 

Een koninklijk hardloopfestijn

Dankzij een stèle (een rechtopstaande stenen plaat met daarop teksten en afbeeldingen) uit de tijd van farao Taharqa weten we dat men in het oude Egypte ook bekend was met heuse hardloopwedstrijden voor de lange afstand, maar hét hardloopevenement van die tijd was ontegenzeggelijk de zogenaamde heb-sed. Een grootse gebeurtenis waaraan, groots of niet, slechts één deelnemer deelnam, maar die ene was bepaald niet de minste. Het idee achter het sed-feest was namelijk het herbevestigen van het gezag van de zittende vorst en teneinde daartoe te komen moest de farao zélf, in hoogsteigen persoon, hardlopend een bepaald parcours afleggen. Hij moest, zo zou je kunnen zeggen, laten zien dat ie nog fit was, dat ie nog in staat was Egypte te leiden. Officieel vond het festival pas plaats als de koning 30 jaar op de troon zat, al schijnt men niet al te zwaar te hebben getild aan die termijn, maar voor één farao was dat allemaal hoe dan ook niet genoeg. 

Amenhotep II, de volmaakte atleet

Amenhotep II, om wie het hier gaat, was zoon en opvolger van de grote veroveraar Thoetmosis III en "zonder twijfel degene onder de koningen die het meeste aanspraak kan maken op de titel 'volmaakte atleet'", aldus egyptoloog en sporthistoricus Wolfgang Decker. Er is een reliëf bekend van hem als jonge prins, een kind nog, waarop is te zien hoe een hoveling hem instrueert bij het spannen van de boog en richten van de pijl. Het bijschrift bij de afbeelding heeft het erover hoe de koningszoon "zich vermaakt met schietles in de hal van het paleis" en uit weer een ander reliëf, van toen Amenhotep eenmaal koning was, blijkt dat een en ander allemaal niet voor niets is geweest. Staand op zijn rijdende strijdwagen is de farao te zien, met boog in de hand, terwijl elders op de steen een doelschijf is afgebeeld – mét duidelijk zichtbaar vijf keurig raak geschoten pijlen. De schietsport, kortom, was hem wel toevertrouwd, maar dat was niet het enige, want Amenhotep zou eveneens een begenadigd roeier te zijn geweest, kon prima hardlopen én was thuis in de paardensport. 

Een faraonisch sporttoernooi

Niet zozeer bekend om zijn éígen sportprestaties, maar meer om die van anderen, was Ramses III, die zo'n 250 jaar later heerste. Op de westoever van de Nijl bij Luxor, op een plek die Medinet Haboe wordt genoemd, staat namelijk zijn imposante en goed bewaard gebleven dodentempel en ergens halverwege die tempel bevindt zich een raam. Verbonden met een naastgelegen paleis en ooit bedoeld als plek van waaruit de farao naar zijn volk kon zwaaien (een soort balkonscène avant la lettre dus). Onder dit zogeheten "venster der verschijningen" is een heus sportreliëf uitgebeiteld, waarop zeven worstelparen en drie stokvechtduo's zijn te zien temidden van twee rijen toeschouwers, en hoewel het idee achter deze afbeelding propagandistisch was, is ze het vermelden hier absoluut waard. Tussen de vechtsporters is namelijk een scheidsrechter te zien, compleet met trompet (het scheids-fluitje was nog niet uitgevonden), en de stokvechters dragen rond hun gezichten een soort lederen band, het faraonisch equivalent van de helm of gebitsbeschermer. Over het doel van de wedstrijd kun je discussiëren, maar van "sportelementen" lijkt overduidelijk sprake – en dat ruim 3.000 jaar geleden. De oude Grieken mogen met hun oorspronkelijke Olympische Spelen dan eerder zijn dan wij, met onze huidige olympiades, maar vóór de Grieken werd er in Egypte al gesport én was er dus dat soortement toernooi. Om een beetje in de olympische sferen te blijven zou je, gekscherend, kortom kunnen stellen dat het brons hierin voor ons is, het zilver voor de Grieken, maar het goud? Precies: voor de farao's! ______________________________________________________________

* Wikipedia-pagina's Olympische Spelen (geraadpleegd op 4 augustus 2016) * Eugen Strouhal, Leven in het oude Egypte, Uitgeverij J.H. Gottmer, H.J.W. Becht bv, 1993 * Toby Wilkinson, Dictionary of Ancient Egypt, Thames & Hudson Ltd, 2008 * Wolfgang Decker, Pharao und Sport, Verlag Philipp von Zabern, 2006