Het is een veelvoorkomend beeld in films over het Romeinse rijk. Romeinen die liggend op fluwelen banken in prachtige huizen of paleizen de lekkerste hapjes krijgen voorgeschoteld. Niet zelden is het bedoeld om de decadentie van de keizer, de elite of zelfs het hele rijk aan te tonen. Het is gissen naar de precieze oorsprong van dit gebruik, maar dat de toenemende rijkdom zorgde voor een groei in het aantal Romeinse villa's is wel duidelijk.

Decadentie en nostalgie

Ook de Romeinen zelf vonden al dat zij zich decadent gedroegen. Seneca de Jongere (1e eeuw na Christus) dacht met weemoed terug aan de tijd dat mannen niet naar parfum maar naar 'heldenmoed' roken. De simpele 'burgerboer' van weleer bleef de Romeinen tot de verbeelding spreken. Hoewel geen edelman nog echt zijn handen in de modder had gehad sinds de derde eeuw v.Chr. bleef het ideaal van eenvoud en zelfvoorziening levend.

Opkomst van de Romeinse villa

Seneca noemt de generaal Scipio Africanus als toonbeeld van soberheid. Echter wordt die door de historicus Tuck juist gezien als de aanjager van de villacultuur. In hoeverre de verandering op Scipio's conto kan worden geschreven is twijfelachtig, maar in ieder geval was hij niet vies van het overnemen van diverse Griekse gebruiken. In de eerste eeuw na Christus hadden vrijwel alle rijke Romeinen zowel een huis in de stad Rome als diverse buitenhuizen. Dat konden zowel grote landerijen zijn, bewerkt door slaven en bedoeld om inkomsten te genereren, als luxueuze verblijven net buiten de stad. Plinius de Jongere beschrijft trots een van zijn villa's, die van alle gemakken voorzien is. Men kan vanuit het warme bad uitkijken op zee. Verder bevat het complex diverse eetkamers, slaapkamers, schrijfkamers en een bibliotheek. Het huis biedt verkoeling in de zomer en warmte in de winter.

Zitten of liggen

Een kamer wordt door Plinius omschreven als slaapkamer die eventueel ook voor aangepaste eetkamer door kan gaan. Vanwege de Romeinse gewoonte om aan te liggen bij het dineren en om daarbij (in diners buiten familieverband) prostituees te ontvangen vervaagde de lijn ook wel enigszins. Voorouders van Plinius en Seneca zaten nog gewoon tijdens het eten, volgens de Romeinse schrijver Varro. Op een gegeven moment gingen zij aanliggen, zogenaamd in navolging van de goden, waarbij de vrouwen gewoon bleven zitten. Hoewel volgens de heersende ideologie in de keizertijd, 'respectabele vrouwen' zittend dineerden, was dit in de praktijk niet altijd het geval.

Villa tentoonstelling Rijksmuseum van Oudheden

Het convivium, of samen eten, diende een belangrijke rol in het dagelijks leven van de Romeinen. Net als gezamenlijk baden diende het een sociaal doel. De villa's van belangrijke Romeinen waren dan ook ingericht op het ontvangen van gasten. In het Rijksmuseum van Oudheden is momenteel een tentoonstelling te zien die hier meer informatie over geeft. Talloze voorwerpen uit een Romeinse villa zijn uitgestald in twaalf 'typerende momenten'. De tentoonstelling is nog te zien tot 17 september.

Bronnen:

Plinius de Jongere, Brieven II, 17.

Seneca de Jongere, Brieven, 86

Frazer, A. (ed.) (1998) The Roman Villa: Villa Urbana (UPenn Museum of Archaeology)

Roller, M. (2005) Horizontal Women: Posture and Sex in the Roman Convivium, in: Gold, B.K. and J.F. Donahue (eds.) Roman Dining: A Special Issue of American Journal of Philology (JHU Press)

Stambaugh, J.E. (1988) The Ancient Roman City (JHU Press)

Rijksmuseum van Oudheden: Casa Romana

Afbeeldingen:

By WolfgangRieger [Public domain], via Wikimedia Commons

Rijksmuseum van Oudheden Leiden