U weet, ik lees graag oude reisverslagen. Of het nu pelgrims of handelaren waren, als ze schreven, beschreven ze de politieke situatie of de gebouwen die in hun tijd van belang waren. Als archeoloog zijn dit soort bronnen van groot belang, zeker als je je met de middeleeuwen bezig houdt. In een onderzoek naar de belangrijke pelgrimsdoelen in Jeruzalem door de eeuwen heen, las ik pelgrimsverslagen van christenen, joden en moslims. Een van hen was Willibaldus die in de achtste eeuw pelgrimeerde. Zijn reisverslag was zeer interessant en ik wilde meer van de goede man weten. Geen probleem, want hij werd uiteindelijk de eerste bisschop van Eichstätt, stierf daar in 787 en werd in de dom aldaar begraven. Al snel na zijn dood ontstond er een cultus rond zijn graf en hij werd als heilige vereerd. Dus op naar Eichstätt en daar stonden we dan, oog in (stenen) oog met Wallibaldus.

Willibalds levensverhaal en reisverslag

Op 23 juni 778 vertelde de toen ongeveer 78-jarige bisschop enkele nonnen zijn pelgrimsavonturen. De nonnen waren onder de indruk en één van hen, Hugeburc, schreef het relaas op. Dankzij haar zijn Willibalds levensverhaal en reisverslag bewaard gebleven. Tijdens het vertellen zal hij ongetwijfeld feiten en gebeurtenissen bewust of onbewust hebben aangedikt. Immers, hij putte uit zijn herinnering, want zijn grote pelgrimsavontuur vond vijftig jaar eerder plaats.

Willibald kwam uit een Angelsaksische familie, werd geboren in Zuid-Engeland en was de broer van Wunibald en Walburga. Van jongs af kreeg hij onderwijs in een klooster en in de jaren twintig van de achtste eeuw besloot hij te pelgrimeren. Eerst naar Rome, waar hij ruim twee jaar bleef. Daarna pelgrimeerde Willibald via Sicilië allereerst naar Ephese (W-kust Turkije) om daar de grot van de Zeven Slapers en het graf van Johannes de evangelist – de kerk (afb.) stond er in zijn tijd nog in volle glorie –te bezoeken. Hij zag zelfs twee kluizenaar-zuil-zitters in de omgeving van Milete.

Willibalds reizen naar Jeruzalem

In een Syrische stad werden Willibald en zijn zeven medepelgrims door de "heidense Saracenen" in het gevang gegooid op beschuldiging van spionage. Omdat een medechristen een broer had die bediende was in het paleis van de Omayyaden-bestuurder, kregen zij uiteindelijk hun vrijheid terug. Ze wisten ook een soort reisvisum te bemachtigen waarmee zij naar Jeruzalem konden reizen. Willibald bezocht de belangrijkste, christelijke bedevaartsoorden, zoals Nazareth, Bethlehem en het Meer van Tiberias. Hij poedelde in de Jordaan, reisde verder naar Damascus en verbleef uiteindelijk ook nog eens twee jaar als kluizenaar in Constantinopel (Istanbul). Daarna leefde en werkte hij nog jarenlang in het klooster van Montecassino, alvorens hij in Eichstätt door zijn familielid Bonifatius tot priester werd gewijd. Wat zullen die nonnen aandachtig geluisterd hebben naar zijn verhalen.... Willibald bijna verslonden door een leeuw ... Willibald die kostbare balsem smokkelde ... Willibald die tijdens zijn rondzwervingen zomaar blind werd. Twee maanden kon hij niets zien. Hij ging opnieuw naar Jeruzalem. Toen hij daar de Heilige Grafkerk binnenging, kon hij ineens weer zien! Een wonder!

In Eichstätt keken wij Willibald in zijn stenen ogen. Zijn échte ogen hebben de islamitische wereld gezien ten tijde van de Omayyaden en het Byzantijnse Constantinopel onder keizer Leo III. We zouden willen dat Willibaldus de nonnen nog uitvoeriger over zijn reizen had verteld!

Walburgisöl

Maar eenmaal in Eichstätt maakten we ook kennis met Willibald's jongere zus Walburga. Samen met haar broers ging zij in op het verzoek van Bonifatius om te missioneren op het vasteland. Als abdis van het dubbelklooster – dus een klooster voor mannen en vrouwen, die uiteraard apart leefden – Heidenheim stierf ze in 779. Ongeveer honderd jaar later werd haar gebeente overgebracht naar Eichstätt, waar haar graf al snel een bedevaartsplaats werd vanwege de genezingswonderen. En nog steeds bieden de nonnen van de Benedikterinnenabtei St.Walburg, die overigens ook een voortreffelijk Gästehaus runnen met kraakheldere kamers en een uitstekend ontbijt, een flesje Walburgisöl aan, water dat miraculeus enkele maanden per jaar bij Walburga's graf opwelt en dat geneeskrachtige werking zou hebben. In haar barokke grafkerk in Eichstätt is duidelijk te zien hoe gelovigen Walburga bedankten – en het gebeurt nog steeds – voor hun 'wonderbaarlijke' genezing. Kleine schilderijtjes herinneren daaraan. Steeds verschijnt aan de zieke de in het zwart geklede abdis in wolken, met haar staf en een klein flesje Walburgisöl.

Ook hebben dankbare patiënten hun genezen lichaamsdeel in bijvoorbeeld was achtergelaten .... een heel oude traditie. Walburga of Walburgis was en is een populaire heilige in Beieren en ook enkele kerken in Nederland hebben (of hadden) haar als patrones.

Op zoek naar oude reisverslagen leerde ik Willibaldus kennen die we voor een deel zijn nagereisd. In Willibald's Eichstätt maakten we kennis met zijn zus Walburga en we sliepen in 'haar' klooster. Al spoorzoekend kwamen we dichter bij huis: de Walburgiskerk in Zutphen.

En daar in Zutphen, bij wijze van spreken in de schaduw van de Walburgiskerk, geef ik op dinsdagmiddag 11 oktober een gratis kennismakingslezing als aftrap van een lezingenreeks in hartje Zutphen. Mocht U/je in de buurt zijn, hartelijk welkom!
Alle informatie staat op www.OudWeb.nl/zutphen 

Annet van Wiechen
beeld & tekst © conens & van wiechen
ww.OudWeb.nl