Het hoofdje dat ooit onderdeel was van een aardewerken beeldje van de god Mercurius.
National Trust, James Dobson.
Hoofd van Romeinse god Mercurius opgegraven in Kent
Engelse archeologen hebben bij een opgraving van een Romeinse nederzetting in Kent een zeldzame ontdekking gedaan. Tussen de resten van het stadje vonden ze het 5 centimeter grote hoofd van een aardewerken beeld van de god Mercurius. In heel Groot-Brittannië zijn minder dan tien vergelijkbare exemplaren gevonden.
Tekst: Floor Noordeman
Geen metaal maar klei
De archeologen troffen het stukje van het godenbeeldje aan bij de opgraving van een pas ontdekte Romeinse nederzetting die op dezelfde plek lag als een latere middeleeuwse scheepswerf. Voor de Romeinen die er de eerste drie eeuwen n.Chr. leefden was deze plaats een drukke havenstad met een belangrijke verbinding met het Kanaal. Inmiddels ligt de plaats zo’n 16 kilometer van de kust.
De pijpaarde waarvan Romeinse godenbeeldjes gemaakt werden was een van de standaard Romeinse importproducten. De wit-bakkende klei kwam veelal uit Midden-Gallië (het huidige Frankrijk) en de Rijn-Moezel-regio. Van de zestiende tot de achttiende eeuw was de klei in Nederland populair voor het maken van wegwerp-rookpijpen. Hier dankt de pijpaarde in het Nederlands zijn naam aan.
Mercurius wordt meestal afgebeeld met gevleugelde schoenen en helm en een korte mantel, met in zijn hand een staf met twee verstrengelde slangen.
Paleis op de Dam, Artus Quellinus de Oudere, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons.
De meeste Romeinse pijpaarden beeldjes zijn een voorstelling van godinnen zoals Venus. Dat dit beeldje van Mercurius uit hetzelfde materiaal gemaakt is in plaats van het voor deze god gebruikelijke brons maakt het niet alleen bijzonder maar ook zeer zeldzaam. Tot nu toe zijn er minder dan tien gevonden in Romeins Groot-Brittannië. Volgens archeoloog Nathalie Cohen zat het 5 centimeter grote hoofdje met kenmerkende gevleugelde hoofdtooi vast aan een staande beeltenis van Mercurius.
Rituele beeldenonthoofding
Volgens archeoloog en Romeins beeldenexpert Dr. Matthew Fittock werd het Mercuriusbeeldje uit Kent waarschijnlijk gebruikt in een huisaltaar. Deze privé-heiligdommen waren gebruikelijk voor de Romeinen van alle lagen van de bevolking. Fittock vermoedt dat het feit dat alleen het hoofd van het beeldje is teruggevonden wijst op een religieus gebruik. “In plaats van stukken weggooien omdat ze gebroken waren, zijn er aanwijzingen dat het opzettelijk breken van de hoofden van sommige beeldjes een belangrijke rituele praktijk was. Hele beeldjes worden meestal in graven gevonden.” Huisaltaren bevonden zich meestal in het lararium, een speciale ruimte of nis in het huis gewijd aan de verering van de Lares, beschermgeesten van het gezin en het huis. Andere goden en voorouders werden ook vereerd in het lararium. Naast stukjes van beeldjes offerden mensen ook regelmatig wijn, voedsel of wierook aan de goden in ruil voor bescherming van hun huis en familie. Mercurius werd in huiselijke context vooral vereerd als beschermgod tijdens reizen en als god van de welvaart.
Archeoloog Nathalie Cohen met het Mercuriushoofdje.
National Trust, James Dobson.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Middeleeuwse opgraving met Romeinse onderlaag
De opgraving in Smallhythe Place in Kent wordt al jaren onderzocht door archeologen. Van de dertiende tot de vijftiende eeuw lag op die plek namelijk een belangrijke scheepswerf, waarvan overal in de buurt honderden ijzeren scheepsspijkers zijn gevonden. De werf was een van de belangrijkste koninklijke scheepsbouwcentra van het middeleeuwse Engeland. De afgelopen drie jaar zijn bij opgravingen volop bewijzen gevonden van scheepsbouw en -sloop. Na verloop van tijd verzandde het terrein geleidelijk en ging de industrie achteruit. Hendrik VIII was in 1545-46 de laatste Engelse koning die op de plek twee schepen liet bouwen. Geheel onverwachts vonden archeologen recent op dezelfde plek de restanten van een Romeinse nederzetting. Niet veel later werd hier ook het godenhoofdje gevonden.
Een stukje van de oude Rothe-rivier vlak bij de opgraving.
National Trust, Smallhythe Place.
Het Mercuriushoofdje is samen met andere objecten van de opgraving vanaf 28 februari te zien in het museum bij Smallhythe Place in Tenterden, Kent.
