Kunst in Oude Synagogen

In tegenstelling tot vloermozaïeken in oude kerken, waar zelden heiligen of Bijbelse scenes zijn afgebeeld, werd op vloermozaïeken van synagogen in de Late Oudheid (4de-6de eeuw) regelmatig afbeeldingen uit het Oude Testament getoond. Het bekendst is het offer van Isaak in de synagoge van Beth Alpha. Maar ook Daniel in de leeuwenkuil en andere voorstellingen zijn bekend.

De Synagoge van Huqoq

Vanaf 2012 wordt de site van Huqoq, in het noorden van Israël, opgegraven. De resultaten zijn verbluffend. Jaar na jaar worden er telkens nieuwe mozaïeken blootgelegd. Het is de grootste concentratie van Oud-Testamentische verhalen die ooit op mozaïeken uit één synagoge zijn gevonden. Het verhaal van Samson bijvoorbeeld, is in meerdere panelen uiteengezet. De vossen die staart-aan-staart aan elkaar zijn vastgebonden met een fakkel ertussen zijn ook bekend uit de synagoge van Mopsuestia/Misis in Turkije, maar Huqoq toont unieke toegevoegde scenes, zoals Samson die de poorten van Gaza draagt.

De nieuwe vondsten

Een maand geleden zijn weer nieuwe mozaïeken in Huqoq van twee verschillende verhalen gevonden: de ark van Noach (ook bekend uit de synagoge van Garasa in Jordanië en uit Mopsuestia). In Huqoq zien wij verschillende diersoorten, o.a. olifanten, leeuwpaarden, ezels, slangen, beren en zelfs struisvogels die in paren naar de ark lopen. De tweede scene die dit jaar is gevonden is de doortocht door de Rode Zee (ook bekend uit de synagoge van Khirbet Wadi Hamam in Israël, niet ver van Huqoq). In Huqoq zijn de gezonken oorlogswagens en soldaten van de farao, afgebeeld als Romeinse soldaten, onder water te zien, waar ze vechten tegen de grote vissen die hun deels inslikken.

Unieke voorstelling

Het meest uitzonderlijke in Huqoq zijn de mozaïeken die gevonden zijn in de oosterse galerij van het gebouw. Deze tonen post Oud-Testamentische verhalen, waarschijnlijk uit het boek Maccabeërs, dat zich in de Hellenistische tijd afspeelt en de strijd voor Joodse onafhankelijkheid tegen Antiochus IV Epiphanes vertelt. Volgens de archeoloog Jodi Magnes is het zelfs mogelijk dat één van de scenes een voorstelling is van de Talmoedische legende over de ontmoeting tussen Alexander de Grote en de Joodse Hoge Priester.

Redding en verlossen

Wat bewoog Joden om zulke voorstellingen in hun synagogen te plaatsen? Ongetwijfeld had ieder van deze verhalen een speciale betekenis voor de lokale gemeente. Maar hebben deze verhalen iets gemeenschappelijk met elkaar? Het lijkt er op dat dit wel het geval is: alle scenes tonen verhalen waar óf persoonlijk redding van de dood plaatsvindt (Het offer van Isaak, Daniel en Noach) óf een redding van het volk Israël (de doortocht door de Rode Zee, Samson en zelfs de overwinning van de Maccabeërs). Al deze voorstellingen stammen uit een tijd waarin het christendom de officiële religie is geworden, een tijd waarin de Joodse autonomie in het land allang verloren was en de Vroeg-Byzantijnse Keizers vaak onderdrukkende maatregelen inzetten jegens de niet-christelijke bevolking. Wellicht uiten deze voorstellingen het verlangen van Joden naar redding.