Het mysterie van de slagkring

Experimentele Archeologie

Soms geven kleine verschijnselen de aanzet voor een leuk experimentje. Tijdens een bijeenkomst van de vuursteenwerkgroep van de VAEE (Vereniging voor Archeologische Experimenten en Educatie) wees één van de leden erop dat op de krabbers van de Hamburgcultuur, een steentijdcultuur van rendierjagers, slagkringen voorkomen. Een slagkring krijg je als je met een hard materiaal op bijvoorbeeld glas of vuursteen slaat zonder dat er een scherf kan afbreken. Omdat de energie van de slag het materiaal wordt ingeslagen krijg je aan het oppervlak een wit kringetje. Onderstaande foto’s maken dit verschijnsel hopelijk duidelijker.

Hoe kwamen slagkringen op prehistorisch gereedschap terecht?

Onder de witte vlek is een slagkring in vuursteen te zien, daarnaast een hele duidelijke in een dikke glasplaat: het gevolg van een vallende knikker (foto’s: Ton van Grunsven).

Slagkegels ontstaan niet zomaar: hoe kwamen ze op die krabbers terecht? Het leek waarschijnlijk dat dit verschijnsel iets te maken heeft met de wijze waarop de krabbers werden gemaakt, en dat is natuurlijk altijd interessant. Ton van Grunsven en ik hebben daarom, met hulp van enkele werkgroepleden, een experimentje uitgevoerd om hier achter te komen.

Om een goed beeld te krijgen van de krabbers hebben we de originele uit de collecties van het RMO en het IJstijdenmuseum goed bekeken. Toen zagen we behalve de slagkringen nog andere sporen van geweld op de krabbers, namelijk kleine scherfjes die van de ‘ribben’, de opstaande randen op de klingen, waren afgeslagen.

Toen was het tijd om zelf ‘Hamburgkrabbers’  te gaan maken. Voor zover bekend deden de rendierjagers het als volgt. Stukken glasachtige vuursteen werden verwerkt tot lange, smalle scherven, de zogenaamde klingen. Aan het uiteinde van de kling werd door het verwijderen van een heleboel kleine scherfjes een mooie halfronde krabbersnede gemaakt. Dit klinkt als veel werk, maar het is binnen 10 a 15 seconden klaar. Dit lange, smalle ding met de scherpe ronde snede aan het uiteinde kon vervolgens vastgezet worden in een handvat zodat er bijvoorbeeld huiden mee schoongemaakt of onthaard konden worden.

Maar wat veroorzaakte nou die beschadigingen? Na wat experimenteren kwamen we op de volgende productiemethode uit. We zetten de klingen met de punt op een stenen aambeeld en tikten met een licht steentje op ongeveer het midden van de kling. Natuurlijk hebben we ook andere materialen uitgeprobeerd voor het aambeeld en de hamer, maar steen was verreweg het meest geschikt. Door de tikken op de scherf kwam er druk te staan op de punt van de kling op het aambeeld waardoor er kleine scherfjes afsprongen. Op deze manier kon snel en gecontroleerd een mooie krabberkop gemaakt worden. Voor meer duidelijkheid weer een foto. Je ziet de witte plek op de kling waar de hamersteen hem raakt. De scherfjes komen los van het stuk dat op de aambeeldsteen rust.

Hoe kwamen slagkringen op prehistorisch gereedschap terecht?

En, jawel, hoe meer krabbers we maakten, des te vaker zagen we slagkegels en beschadigde ribben, net als op de originelen! Lang niet op elke krabber overigens, maar ook maar een deel van de originele krabbers had deze sporen.

Zoals altijd kun je na een dergelijk experiment niet beweren dat de krabbers van de Hamburgcultuur dus met deze techniek gemaakt zijn. Maar waarschijnlijk is het wel, zeker die krabbers die de genoemde slagkringen en beschadigingen hadden. En de relevantie van dit alles? Nou ja, het is toch weer een beetje informatie over een leefwijze waarvan het meeste nog niet bekend is. En een oplossing proberen te vinden voor dit soort raadsels is altijd leuk.

Meer lezen
Tijdvakken