Prehistorie

De prehistorie of oertijd is de benaming voor het vroegste tijdperk in de menselijke geschiedenis. Alles wat er bekend is over de prehistorie, is gebaseerd op archeologische vondsten. Directe geschreven bronnen zijn er niet, omdat het schrift nog niet bestond.

We duiden het begin van de prehistorie doorgaans aan als het moment waarop de mensachtigen, zoals de Homo Erectus of Neanderthalers en later de Homo Sapiens, op aarde verschenen, pakweg drie tot vijf miljoen jaar geleden. Sommige historici  hanteren het moment waarop mensen gereedschap begonnen te gebruiken als beginpunt. Volgens die definitie zou de prehistorie duren van 2,5 miljoen jaar geleden tot 100 voor Christus.

De prehistorie is opgedeeld in deze perioden:

  • Steentijd
    • Oude Steentijd (Paleolithicum - 2,5 mln tot 10.500 v.C.)
    • Middensteentijd (Mesolithicum - 10.500 tot 5.300 v.C.)
    • Nieuwe Steentijd (Neolithicum - 5.300 tot 3.200 v.C.)
  • Bronstijd (3.200 tot 800 v.C.)
  • IJzertijd (800 tot 12 v.C.)

NEDERLAND IN DE PREHISTORIE

De Nederlandse prehistorie wordt gedateerd van 250.000 tot 350.000 jaar geleden. De oudste vondsten als vuursteen en pijlspitsen dateren uit deze periode. De eerste sporen van mensen in Nederland zijn afkomstig van Neanderthalers. De eerste moderne mensen, de Homo Sapiens, verschenen pas aan het einde van de laatste ijstijd, vlak voor het begin van de Middensteentijd.

Een jachtkamp in Friesland van circa 8.000 jaar geleden is het eerste teken in Nederland dat er diverse stammen leefden. Zij leefden hoogstwaarschijnlijk van de vele watervogels en vissen uit de talloze beken, meertjes en veengebieden. Nederland was in de Middensteentijd namelijk grotendeels een moerasdelta.
Vondsten en sporen van boerderijen suggereren dat rond 5.300 v. Christus de eerste landbouwers het gebied introkken. Rond 4.100 voor Christus ontstond de Trechterbekercultuur. Die liet veel zichtbare sporen na, zoals de hunebedden.

De Bronstijd begon ongeveer 2.000 jaar voor Christus in Nederland, dat suggereren vondsten als stenen aambeelden en koperen tongdolkjes. In die tijd trokken Keltische stammen het gebied binnen. Soms verdreven ze de oorspronkelijke bevolking, soms vermengden ze zich ermee. In de eerste paar eeuwen voor Christus vielen Germaanse stammen het land binnen. Dat was eveneens de periode waarin in Nederland de ijzertijd aanbrak.

OPMERKELIJKE ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT DE PREHISTORIE

Als een archeoloog iets vindt uit de prehistorie, dan is het meestal een werktuig, wapen, gebruiksvoorwerp, munt of sieraad. Toch zijn er enkele grote bouwwerken gevonden die de tand des tijds hebben doorstaan.

STONEHENGE

Eén van de meest bekendste is Stonehenge. Historici en archeologen denken dat de bouw van het megalithische monument 2.300 jaar geleden werd afgerond. Opmerkelijk is dat Stonehenge waarschijnlijk over een periode van ruim 6.000 jaar is gebouwd. Zo zijn er paalkuilen daterend van 8.000 jaar voor Christus gevondenen is er circa 3.100 voor Christus een cirkelvormige verhoging met een gracht aangelegd. De bewerkte staande stenen werden pas tussen 2.600 en 2.400 geplaatst. De meeste historici geloven dat Stonehenge diende als een begraafplaats voor een dynastie van heersers, hoewel dit nooit bewezen is.

HUNNEBEDDEN OF DOLMEN

Andere voorbeelden van megalithische vondsten zijn  de Nederlands-Deense hunebedden, ook wel dolmen genoemd. Deze bouwwerken bestaan veelal uit drie rechtopstaande stenen met één platte steen als ‘dak’ en werden gebruikt als grafkamers. Soortgelijke bouwwerken zijn door heel Europa gevonden. Dolmen werden gedurende de hele prehistorie opgericht. De Nederlandse hunebedden stammen uit circa 3450 tot 3250 voor Christus.

MENHIRS

Vergelijkbare monumenten zijn de menhirs, bekend uit Astérix en Obelix. Deze lange, verticale stenen werden in heel Europa geplaatst, hoewel de meeste in Frankrijk zijn gevonden. Veel historici denken dat menhirs onderdeel waren van megalithische constructies, zoals Stonehenge, maar de stenen worden ook afzonderlijk gevonden. Wat de functie is, is niet duidelijk. Sommigen denken dat ze als een prehistorische kalender werden gebruikt, terwijl anderen geloven dat het heiligdommen waren voor druïdes of religieuze rituelen. De oudste menhirs dateren van 3.000 voor Christus.

MANNETJE VAN WILLEMSTAD

Een andere, opmerkelijke vondst uit prehistorisch Nederland is het Mannetje van Willemstad. Dit is een poppetje van ongeveer 12,5 centimeter hoog waarvan alleen het gezicht menselijke trekken heeft. Het mannetje werd op 8 meter diepte gevonden tijdens de aanleg van de Volkeraksluizen en stamt uit circa 4.450 voor Christus. De functie ervan is onbekend. Mogelijk diende het als speelgoed of als een ritueel voorwerp. Het mannetje is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

VENUS VAN WILLENDORF

Een andere prehistorische beeldje is de Venus van Willendorf. Dit 11,1 centimeter grote beeldje werd gevonden in Oostenrijk en stamt uit 24.000 tot 22.000 voor Christus. Opmerkelijk is dat het gemaakt is van kalksteen, een gesteente dat nergens in het gebied te vinden is. Ook de oorspronkelijke functie van dit beeldje is onbekend. Omdat de vrouwelijke geslachtskenmerken overdreven zijn afgebeeld, denken veel historici dat het diende als vruchtbaarheidssymbool.

 Een internationaal onderzoeksteam heeft uitgewezen dat de voorouders van de oorspronkelijke inwoners van Amerika afkomstig zijn van minstens drie migratiestromen. Eerder onderzoek wees al uit dat de eerste bewoners van het continent uit Azië en mogelijk zelfs uit Europa zijn gemigreerd.
Archeologen hebben een ophoping van enkele mummies gevonden aan de kust van Schotland. Opmerkelijk is dat de lijken bestaan uit lichaamsdelen van verschillende mensen. Men vermoedt dat het combineren van de lichaamsdelen ervoor moest zorgen dat verschillende voorouders tot één familielijn samensmolten.
Het Rijksmuseum van Oudheden bezit veel archeologische vondsten. Een aantal van deze topstukken worden in deze blog uitgelicht door de conservatoren van het Museum. Deze week wordt het favoriete topstuk van Luc Amkreutz besproken: de Hamer van Baexem.
In 2012 vieren Nederland en Turkije 400 jaar onderlinge diplomatieke betrekkingen. In het kader van dit herdenkingsjaar zal er in het Allard Pierson Museum in Amsterdam van 7 december 2012 tot en met 5 mei 2013 een tentoonstelling te zien zijn, genaamd Troje. Stad, Homerus en Turkije.
In 2012 vieren Nederland en Turkije 400 jaar onderlinge diplomatieke betrekkingen. In het kader van dit herdenkingsjaar zal er in het Allard Pierson Museum in Amsterdam van 7 december 2012 tot en met 5 mei 2013 een tentoonstelling te zien zijn, genaamd Troje. Stad, Homerus en Turkije.
Op woensdag 4 juli is het skelet van Michelle gearriveerd in Nieuw Land te Lelystad. De resten van de prehistorische vrouw, die leefde tussen 5.500 en 4.800 jaar voor Christus, zijn gerestaureerd en zullen nu een vaste plek krijgen in de gezinstentoonstelling OER! Michelle is het op één na oudste skelet dat ooit gevonden werd in Nederland.
In een stad zo oud als Londen is een archeologische vondst soms enkel een schep verwijderd van de oppervlakte. Voor de werkers aan het Crossrail project zijn historische resten dan ook aan de orde van de dag. Tijdens de werkzaamheden, waarbij 21 kilometer aan nieuwe tunnels wordt gegraven, zijn er vondsten gedaan uit de prehistorie tot de moderne tijd.
De inscriptie van een rendier op een muur van de Cathole Grot in het zuiden van Wales blijkt de oudste rotskunst van Groot-Brittannië te zijn. Dit kwam naar voren uit een onderzoek dat werd uitgevoerd door de Universiteit van Bristol.
Een aantal potfragmenten die zijn aangetroffen in een grot in het zuiden van China blijken 20.000 jaar oud te zijn. Dit betekent niet alleen dat het het oudste aardewerk ter wereld is, maar ook dat de mens al ver voor het ontstaan van de landbouw gebruik maakte van potten. Hierdoor zijn er nieuwe theorieën ontstaan over de ontwikkeling van de vroege mens.
De bewoners van de regio’s Callanish en Carloway op het Schotse eiland Lewis zijn in overleg om het stuk land waarop de steencirkel de Calanais Standing Stones staat als gemeenschap te kopen. De 5.000 jaar oude stenen dienden ter inspiratie voor de nieuwste Disney-Pixar film Brave en vormden tevens een plaats voor de aflossing van de Olympische vlam.
Tijdens graafwerkzaamheden in de wijk Nes-Noord in het Noord-Hollandse Schagen zijn bouwvakkers gestuit op scherven uit de prehistorie. De potscherven kwamen onverwachts aan de oppervlakte. Het gebied werd namelijk, alvorens de werkzaamheden startten, middels een booronderzoek onderzocht op archeologische sporen. Hierbij kwamen echter geen sporen van archeologische resten naar voren.
In Duitsland werden in een graf uit de steentijd ruim honderd hondentanden in een patroon aangetroffen. Het onderzoeksteam vermoedt dat deze tanden de decoratie vormden van de buitenkant van een handtas – de oudste ter wereld.