Kops Plateau Blog #4: Duits luchtafweergeschut op het Kops Plateau

Kops Plateau

Dankzij de verhoogde en vrije ligging in het landschap heeft het Kops Plateau meermaals in de geschiedenis een belangrijke strategische en militaire functie gehad. Al in de Romeinse tijd waren de gebruikers van het grondstuk zich daarvan bewust. Een recenter voorbeeld uit de bewogen geschiedenis van het Kops Plateau is het gebruik van de grond in de Tweede Wereldoorlog. Tegen het einde van de oorlog kreeg het plateau een extra strategisch belang voor de verdediging aan Duitse zijde door het verreikende uitzicht over de Ooijpolder en de centrale ligging ten opzichte van de Waalbrug, die de stad met het noordelijke deel van ons land verbindt.

Door Stichting Kops Plateau

Luchtafweer in de moestuin

In de vroege dagen van de Tweede Wereldoorlog lag het Kops Plateau er rustig bij. Toen de voedselvoorziening in de stad Nijmegen in 1941 echter steeds slechter dreigde te worden, werd het Kops Plateau omgeploegd om de grond geschikt te maken voor akkerbouw. De moestuinen van en voor de Nijmeegse bevolking zouden gedurende de hele oorlogsperiode in gebruik blijven. Uit de bestudering van Engelse luchtfoto’s is gebleken dat er tot in het voorjaar van 1944 weinig veranderde aan deze situatie op het plateau. In de zomer van 1944 kwam daar echter verandering in: op een Britse luchtfoto van september 1944 is te zien dat er in de tussentijd een omvangrijke Duitse luchtafweerinstallatie op het Kops Plateau geïnstalleerd was. Deze opstelling werd midden tussen de akkers en moestuintjes van de Nijmeegse bevolking op het Kops Plateau geplaatst.

De Duitse Wehrmacht

Het Duitse luchtafweergeschut was van het type FLAK-batterij. Deze stervormige opstelling van zes zware en enkele middelzware onderdelen (inclusief meerdere zoeklichten) werd al eerder op diverse plekken in Duitsland door de Duitse Wehrmacht toegepast. De opstelling was een schakel in de keten van Duitse luchtafweer, waarvan ook onderdelen stonden bij de Goffert, het Galgenveld, Neerbosch en het Maas-Waalkanaal. Toen de opstelling op het Galgenveld in het najaar van 1944 door de Duitsers verlaten werd, en de luchtafweer bij de Goffert na een ‘bezoekje’ van geallieerde vliegtuigen eveneens werd opgedoekt en verplaatst, was de opstelling op het Kops Plateau nog het enige Duitse luchtafweergeschut in het Nijmeegse stadsgebied. Tevens werden er door de Duitse soldaten, naast het afweergeschut zelf, nog enkele andere constructies op het plateau gebouwd, die in hun gebruiksfunctie verband hielden met de FLAK-stelling.

De bezetter vertrekt

Op 17 september 1944 werd de opstelling op het Kops Plateau voor het laatst ingezet door de Duitse militairen ter verdediging van de stad Nijmegen. Niet veel later trokken de soldaten, waarschijnlijk jongens van de Hitlerjugend, met hun bepakking te voet richting de Duitse grens. Bij hun vertrek wilden de Duitsers ervoor zorgen dat er geen bruikbare munitie voor de geallieerden achter zou achterblijven. Daarom bliezen ze in de nacht van 17 op 18 september 1944 het munitiedepot op het Kops Plateau op. Ooggetuigenverslagen uit die tijd spreken van een oorverdovende serie explosies die enkele uren (!) aanhield en de omwonenden een slapeloze en zenuwslopende nacht bezorgde in een toch al dreigende en angstige periode. In de dagen daarna werd de stad Nijmegen bevrijd. Na de bevrijding van heel Nederland in mei 1945, vond er wederom een explosie plaats, toen een Amerikaanse soldaat een schot loste op de overgebleven munitie in een depot vlakbij het Kops Plateau.

Archeologische vondsten uit de oorlog

Door de verschillende enorme ontploffingen tijdens en kort na de oorlog zijn er veel sporen van munitie in de grond verspreid geraakt. Omdat de Tweede Wereldoorlog tijdens de opgravingen van 1986-1995 nog niet heel erg in de archeologische belangstelling stond, zijn de duizenden aangetroffen fragmenten hiervan niet bewaard gebleven. Andere op het plateau gevonden voorwerpen uit de oorlog, zoals onderdelen van militaire apparatuur, zijn eveneens niet verzameld door de archeologen. Wel zijn er sporen gevonden van de paden die tussen de verschillende Duitse constructies liepen. Kleine vondsten op het Kops Plateau, die wel met de oorlog in verband te brengen zijn, zijn twee uniformknoopjes van de Duitse Kriegsmarine. Het is niet zeker of deze daadwerkelijk gedragen werden op de uniformen van de aldaar werkzame soldaten.

De Duitse FLAK-stelling vormt het meest recente voorbeeld uit de militaire geschiedenis van het Kops Plateau. Ruim tweeduizend jaar verder terug in het verleden had het grondstuk eveneens een belangrijke militaire en strategische functie. Over dit stukje Romeinse militaire geschiedenis van het plateau en het onderzoek naar de archeologische sporen daarvan, leest u in een van onze volgende blogs meer.

Bronnen:

- Website Wijkcomité Oost, Nijmegen-Oost in de Tweede Wereldoorlog, (Geraadpleegd op 13-04-2015) via: http://www.wijkcomiteoost.nl/geschiedenis/oorlog/inval.html
- H. van Enckevort (red.), Kleine verhalen, (Nijmegen 2014).

Afbeeldingen:
- Luchtfoto van het Kops Plateau, 1944. Midden-boven is duidelijk de stervormige opstelling te zien. Bron: Royal Air Force.
- Twee uniformknoopjes van de Duitse Kriegsmarine, gevonden op het Kops Plateau. Bron: R. Mols/H. van Enckevort, Kleine verhalen, (Nijmegen 2014).
- Het Kops Plateau werd in de Tweede Wereldoorlog omgeploegd ten behoeve van de voedselvoorziening. Bron: Regionaal Archief Nijmegen.

Meer lezen